In Japan verschijnen steeds meer microbibliotheekjes in cafés, bakkerijen en andere winkels. Ook duiken hier in bedrijven ‘magnet spaces’ op. Al deze initiatieven hebben als doel om mensen met behulp van boeken samen te brengen, om de sociale afstand te verkleinen en werkrelaties te verbeteren. Een verkenning.
Door: Carola van der Drift
We horen het steeds vaker: de sociale afstand tussen mensen neemt alsmaar toe. We kennen onze buren niet meer, laat staan andere bewoners in de wijk. Bij collega’s onderling is geen werkinspiratie meer te bekennen. En waar ontmoeten drukbezette mensen tegenwoordig nog gelijkgestemden? Het betreft hier geen Nederlands fenomeen. Ook Japan kampt met deze problemen – en gooit boeken in de strijd om ze op te lossen.
In het land van de rijzende zon zijn bibliotheken beslist geen zeldzaamheid. Toch lijkt er behoefte te bestaan aan kleinschalige, lokale bibliotheekjes – soms slechts één boekenplankje groot – met een persoonlijke aanpak. Het gaat er niet zozeer om titels beschikbaar te stellen, al speelt dit natuurlijk wel een rol. De belangrijkste reden om deze bibliotheken op te zetten, is het versterken van de sociale banden binnen een dorp, stad of bedrijf. De microbibliotheekjes schieten in Japan als paddenstoelen uit de grond.
Café en groenteboer
Neem het dorp Obuse in de prefectuur Nagano. De economie en de contacten onder de inwoners konden er wel een boost gebruiken. De lokale bibliotheek bedacht eind 2012 een oplossing: verbind mensen door boeken. Zij moedigt de lokale middenstand aan om in hun winkel of café ruimte vrij te maken voor een paar boekenplanken of een heus bibliotheekje. Zo hoopt de organisatie dat mensen makkelijker met elkaar in contact komen.
Het idee blijkt aan te slaan. Het dorpscafé bijvoorbeeld heeft een hoekje ingericht met boeken in allerlei genres. De titels zijn te leen of kunnen ter plekke gelezen worden. Bezoekers raken hier regelmatig met elkaar in gesprek over de aanwezige boeken en leren in een moeite door hun dorpsgenoten kennen. Ook jongeren worden erbij betrokken. Kinderen van de lokale middelbare school verzamelen zich voor hetzelfde café om er boeken te lenen; zo wordt ook nog eens het lezen gestimuleerd.
De winkels in het dorp kunnen via de microbibliotheekjes de relatie met hun klanten versterken, bijvoorbeeld door boeken beschikbaar te stellen die passen bij hun eigen assortiment. In Obuse kun je in de groentehandel ook kookboeken vinden, omdat de eigenares graag een praatje met haar klanten maakt over recepten en bereidingen. De misobrouwerij kiest voor een andere aanpak. Zij bieden vooral boeken over medische en economische onderwerpen aan.
Inmiddels telt Obuse zestien locaties – vooral winkels en cafés – met een microbibliotheekje. Het dorp verwacht dit aantal met een vijfjarenplan uit te breiden naar honderd boekenplanken. Men wil ook particulieren inspireren om in hun eigen huis een boekenplank open te stellen. Verder kijken de initiatiefnemers naar mogelijkheden om toeristen erbij te betrekken, zodat de microbibliotheekjes het dorp ook voor buitenstaanders aantrekkelijk maken.
‘Magnet spaces’
Ook de werkvloer kan vaak wel een oppepper gebruiken. Bedrijven in Japan richten hun pijlen daarom op ‘magnet spaces’. ‘Magnet spaces’ zijn gemeenschappelijke ruimtes in kantoren die, zoals de naam al suggereert, als een magneet medewerkers moeten aantrekken. Door de ruimtes op verschillende manieren aantrekkelijk te maken, verwachten bedrijven dat het personeel uit zichzelf op deze plaatsen afkomt en hier met elkaar in gesprek raakt. Boeken spelen ook hier een steeds belangrijker rol.
Kokuyo, een bedrijf in kantoorartikelen en -voorzieningen, heeft zo’n succesvolle ‘magnet space’. De microbibliotheek binnen deze ruimte volgde nadat men op een mededelingenbord in de ‘magnet space’ begon met het introduceren van boeken. Om die aangekondigde boeken vervolgens bereikbaar te maken voor geïnteresseerden, werden ze op een bar neergezet. Een bibliotheekje was geboren.
Het aantal meters boekenplanken is inmiddels flink toegenomen. Maar Kokuyo wil het geen specialistische bedrijfsbibliotheek noemen; de planken beslaan slechts wat ruimte in de twintig vierkante meter grote ‘magnet space’, terwijl elders in het pand een heuse bibliotheek huist. Toch helpen de boeken om de ‘magnet space’ nog aantrekkelijker te maken, naast andere voorzieningen zoals een koelkast, mededelingenbord en een automaat met eten en drinken waar medewerkers gebruik van kunnen maken. Het is goed te begrijpen waarom medewerkers er graag komen: de ‘magnet space’ ademt een informele sfeer.
‘Meer dan 80 procent van de werknemers maakt wel eens gebruik van de boeken en bijna de helft knoopt nu en dan een gesprek aan naar aanleiding van een boek,’ zegt Kokuyo-medewerker Keiko Inagaki. ‘We proberen de ruimte steeds te verbeteren en nieuwe initiatieven te ontplooien.’
Naast de bibliotheek biedt de gemeenschappelijke ruimte het bedrijf de kans om eigen producten in de praktijk te testen. Maar nog belangrijker: het verbetert het contact tussen collega’s. Zo zijn er planken waar medewerkers hun eigen boeken kunnen neerzetten. Dat kunnen titels zijn die ze nog willen lezen of die ze collega’s aanraden. Boeken uit alle genres zijn welkom. Op sommige planken staat bewust geen naam vermeld: via een kleine quiz kunnen collega’s dan raden welke plank bij wie hoort. Door deze initiatieven zegt zo’n tachtig procent van de werknemers dat ze hun collega’s nu beter leren kennen.
Ook niet onbelangrijk: de ruimte zorgt voor een frisse impuls in de organisatie. Werknemers kunnen door de boeken nieuwe kennis opdoen en het nauwere contact heeft een positief effect op het ontstaan van nieuwe ideeën. Inagaki merkt dat het idee van ‘magnet spaces’ bij veel vooruitstrevende bedrijven in Japan begint aan te slaan. Kantoren die naast hun bedrijfsbibliotheek op een creatieve manier effectief gebruik maken van boeken zijn evenwel nog schaars. Toch verwacht Inagaki dat bedrijven ongetwijfeld in de voetsporen van Kokuyo zullen treden.
Librize
De ‘magnet space’ van Kokuyo maakt op dit moment nog geen gebruik van een bibliotheekuitleensysteem. Wel overweegt zij daarvoor Librize te gaan gebruiken. Librize is eveneens een Japans initiatief. Met de slogan ‘Alle boekenplanken worden bibliotheken!’ nodigt dit project lezers uit tot het ‘interessanter maken van gemeenschappelijke ruimtes’.
Sinds september 2012 kan iedereen met een Facebookaccount en een barcodescanner zijn eigen boekencollectie in een bibliotheekje veranderen. De boeken en ‘bookspots’ – locaties waar boeken geleend kunnen worden – zijn te vinden op de Librize-website. Onder de deelnemers bevinden zich bijvoorbeeld eigenaren van cafés, maar ook mensen thuis die hun boekenplank ‘openstellen’. De bookspots zijn er in allerlei maten en bieden een scala aan onderwerpen aan.
De oorspronkelijke gedachte achter Librize is dat mensen meer boeken gaan lezen. Maar door het project met Facebook te verbinden heeft het ook een sociale dimensie gekregen: mensen met gezamenlijke interesses komen met elkaar in contact. Een café in Tokio bijvoorbeeld biedt vooral boeken over programmeren en design aan. Als vanzelf komen mensen die in deze sectoren werken, in het café met elkaar in gesprek. De contacten kunnen op hun beurt leiden tot zakelijke besprekingen – en zelfs tot het oprichten van nieuwe bedrijfjes.
Tot nu toe trekt Librize vooral Japanse deelnemers aan, maar het staat iedereen buiten de landsgrenzen vrij om mee te doen. Zo kent San Francisco al een bookspot. Shinsaku Chikura, een van de oprichters, hoopt met een Engelstalige site de aandacht in het buitenland te trekken. ‘Het lijkt ons een leuk idee dat mensen wereldwijd via Librize meer boeken gaan lezen.’
‘Librize is virtueel, maar de bookspots bestaan natuurlijk in de echte wereld. Om een kijkje te nemen bij de verschillende bookspots, hebben we een nationale tour gemaakt,’ zegt Chikura. Tijdens die tour kregen ze de kans om de eigenaren van bookspots te leren kennen; ook wisten ze mensen die nog nooit van het project gehoord hadden enthousiast te maken. ‘We hebben nóg een belangrijk doel. We willen graag boeken geven aan de inwoners van Fukushima, die tijdens de aardbeving en vloedgolf in 2011 al hun bezittingen hebben verloren. Tijdens de tour kregen we veel steun van boekenliefhebbers door het hele land. De middelen zijn er nu om boeken te doneren!’
Nu microbibliotheekjes mede dankzij Librize overal opduiken, is de vraag of dit gevolgen heeft voor het geïnstitutionaliseerde bibliotheekwezen. Mede-oprichter Chikura maakt zich hier geen zorgen over. ‘Bookspots bieden veelal specialistische titels aan die bibliotheken vaak niet hebben. En ze functioneren als een plaats om heel kleinschalig kennis uit te wisselen. Bibliotheken daarentegen moeten iedereen van boeken kunnen voorzien. Het is voor bookspots onmogelijk om een grote gevarieerde collectie te hebben.’ Dat is ook niet het doel van bookspots. Chikura is ervan overtuigd dat bookspots en bibliotheken zonder problemen naast elkaar kunnen bestaan.
Little Free Library
Bij de Japanse microbibliotheekjes staat sociaal contact centraal. Kleinschalige bibliotheekjes van dit soort komen we in het buitenland nog niet in georganiseerde projecten tegen. Wel zien we projecten die vooral bestaan om boeken te delen. Een ander verschil met de microbibliotheekjes is dat de boeken worden weggegeven in plaats van uitgeleend. Denk bijvoorbeeld aan het Amerikaanse Little Free Libraryproject (in 2008 gestart) en het wereldwijd populaire ‘bookcrossing’.
Little Free Libraries zijn heel kleine ‘bibliotheekjes’, vaak niet groter dan een vogelhuisje of een brievenbus. Ze bevinden zich vooral in voortuinen. Voorbijgangers kunnen uit deze bibliotheekjes voor niets een boek meenemen of er één achterlaten voor een andere geïnteresseerde. Door dit eenvoudige uitwisselsysteem moedigen de bibliotheekjes het lezen en delen van boeken aan.
Tot op zekere hoogte creëren ze in de buurt een gevoel van saamhorigheid: ouders nemen boeken voor hun kinderen mee en laten geschikte boeken achter voor de buren. Bovendien worden de bibliotheekjes vaak door meerdere buurtgenoten onderhouden. Elk microbibliotheekje heeft een eigen ‘conciërge’, die het initiatief registreert bij het Little Free Library-project. Daardoor zijn de bibliotheekjes voor iedereen te vinden op Google Maps. De meeste Little Free Libraries staan in Amerika, maar ook Nederland telt er een paar: een in Delfgauw, in Zutphen en in Den Haag. De website van het project geeft instructies voor het bouwen van een Little Free Library, al mogen de makers ook best de fantasie de vrije loop laten. Want de bibliotheekjes dienen niet alleen een hoger doel, ze zijn ook nog eens heel leuk om te zien. De meest creatieve ontwerpen komen voorbij in een scala aan kleuren.
Bookcrossing
Als het om het uitwisselen van boeken gaat, zien we in ons eigen land bijvoorbeeld ‘bookcrossing’, met bijna 21.000 geregistreerde leden. Bij bookcrossing laat een eigenaar zijn boek achter op een willekeurige openbare plaats, waar het vervolgens een nieuwe eigenaar krijgt. Op die manier delen lezers hun boeken en krijgen zelfs afgeschreven boeken een tweede leven. Ook kunnen deelnemers een boek ‘loslaten’ op zogenaamde Officiële Book Crossing Zones (OBCZ). In cafés, wijkcentra en andere plekken door het hele land bevinden zich daartoe speciale planken. Ook verschillende openbare bibliotheken maken in de kasten ruimte vrij voor dit fenomeen, ‘om leesplezier te bevorderen en mensen kennis te laten maken met bookcrossing’. Ondanks de verschillen hebben ‘magnet spaces’, Librize, Little Free Library en bookcrossing twee dingen met elkaar gemeen. Mensen delen graag boeken én boeken brengen mensen samen. In Japan hebben de initiatieven in elk geval al hun nut bewezen.
Verder lezen
Microbibliotheken in Obuse
https://www.facebook.com/obusedori
Librize
librize.com, https://www.facebook.com/librize
Little Free Library
Bookcrossing
Carola van der Drift is Japanologe en werkt bij de East Asian Library van de Universiteit Leiden. Daarnaast studeert zij Book & Digital Media Studies bij de Universiteit Leiden.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 2 / 2013. Het gehele nummer kun je hier lezen