James Gleick beschrijft in The Information, onlangs in vertaling uitgekomen als Informatie. Van tamtam tot internet, de ontwikkeling van informatieoverdracht. ‘Een waar feest om te lezen’.
Door: Frank Huysmans
‘Informatie’ is een verschijnsel dat in alle takken van wetenschap wel ergens opduikt. In het denken over taal en betekenis, in economische en juridische reflectie over intellectueel eigendom, in sociaalwetenschappelijke theorievorming en onderzoek over de informatiemaatschappij en de effecten van massamedia. Dat de natuurwetenschap zich ook buiten de informatica met informatie bezighoudt, is in de alfa- en gammahoek minder goed bekend. De verdienste van de Amerikaanse wetenschapsjournalist en -schrijver James Gleick is dat hij zeven jaar investeerde in zijn boek The Information om de sciencebenadering in het volle licht te zetten. En niet zozeer de techniek erachter maar juist de fundamenten ervan, in het bijzonder de informatietheorie. Deze theorie vormt in de titel van het boek de brug tussen de geschiedenis van de menselijke informatieproductie en de informatievloed die zo kenmerkend is voor de tijd van nu.
Transistor
Het overgangsjaar tussen geschiedenis en vloed is 1948. De eerste transistor ziet het licht, wat een enorme sprong voorwaarts zal betekenen in de ontluikende computerindustrie. In hetzelfde jaar publiceert de jonge Amerikaanse wetenschapper Claude Shannon een paper getiteld ‘The Mathematical Theory of Communication’ in een tijdschrift van zijn werkgever, Bell Laboratories.
Informatie, zo stelt de auteur, is in essentie hetzelfde als onzekerheid: hoe meer onzekerheid, of anders gezegd: hoe meer onwaarschijnlijk een boodschap is, hoe meer informatie die bevat. Het nieuwe aan deze theorie was dat ze informatie kwantificeerbaar maakte. Shannon introduceerde in het artikel ook de term binary digit, kortweg bit. Transistor en informatietheorie: de techniek en de theorie die de informatierevolutie aan het einde van het tweede millennium mogelijk zouden maken.
Gleick, die met zijn debuut Chaos, Making a New Science in 1987 wereldfaam verwierf als chroniqueur van een nieuwe wetenschapsdiscipline, reconstrueert met precisie de vroege verspreiding van Shannons kernidee in het ontluikende veld van de algemene systeemtheorie (cybernetica).
Tamtam
De informatietheorie is ook voor Gleicks geschiedschrijving een goede kapstok. Begrippen als ‘redundantie’ zijn te illustreren met het gebruik van tamtams in de binnenlanden van Afrika en met het luchtvaartalfabet. Om misverstanden veroorzaakt door meerduidigheid of ruis tussen zender en ontvanger voor te zijn, bouwt de zender meer informatie in dan strikt noodzakelijk.
Vooral over achterhaalde of zelfs vergeten communicatiemiddelen, zoals de optische telegraaf van Claude Chappe uit het Frankrijk van de Revolutie, valt een mooi verhaal te vertellen. Linten van torens op hoge punten in het landschap in combinatie met een afgesproken tekensysteem maakten het mogelijk om berichten sneller door het land te versturen dan met boodschappers te paard mogelijk was. Regen en mist gooiden vaak roet in het eten, waardoor de elektrische telegraaf een echte verbetering werd.
Rode draad
The Information is geen systematische geschiedenis van de ontwikkeling van informatieoverdracht, eerder een capita selecta. In de beschrijving daarvan maakt Gleicks oog voor detail en gevoel voor de mensen die erbij betrokken waren, dat het boek een waar feest is om te lezen.
Tussen de regels door, min of meer verstopt in de casuïstiek, worden er toch grote lijnen uitgezet. Eén rode draad is die van informatie als bouwsteen van het leven (DNA) en zelfs van alles wat bestaat; kernachtig samengevat door John Archibald Wheeler in zijn dictum ‘it from bit’. Dat informatie zo fundamenteel is voor atoom, leven en kosmos, is geen gesneden koek voor de doorsnee informatieprofessional. Die vindt in Gleicks boek derhalve veel materiaal om zijn kennis aan te vullen en om nog eens verder over door te filosoferen. In de slothoofdstukken over de informatievloed vindt hij dan weer weinig nieuws. Daar omzeilt de auteur toch te zeer de actuele problematieken van auteursrecht, privacy en netwerkneutraliteit die met die vloed verband houden. Zover wilde en kon de auteur, science writer als hij is, misschien ook niet gaan.
Het zij hem graag vergeven, want The Information is hoe dan ook een boek dat laat zien hoe wetenschapspopularisering moet plaatsvinden: met een moeilijk te weerstaan mengsel van gedegen onderzoek, gezekerde kennis, vlotte pen en puur vermaak.
The Information. A History, A Theory, A Flood | James Gleick | New York: Pantheon Books | 2011 | 531 p. | ISBN 978-0-375-42372-7 | € 17,97 (Amazon.com) | Vertaald als Informatie. Van tamtam tot internet (vertaling Ronald Jonkers) | Amsterdam: De Bezige Bij | 2011 | 528 p. | ISBN 978-90-234-6617-8 | € 29,90 | Waardering: ●●●●◐
Deze bijdrage komt uit IP nr. 1&2 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen