Op 26 april organiseerde de KB de conferentie ‘De bibliotheek in 2025’. Ongeveer 100 mensen uit de bibliotheeksector (UB, OB en KB) en omringende sectoren (OCW, uitgeverijen, boekenvak, erfgoed) kwamen bijeen om over de toekomst van de bibliotheek te praten.
Door: Irene Haslinger
Bestaat er in 2025 nog zoiets als een bibliotheek? En zo ja, hoe ziet die bibliotheek er dan uit? Welke maatschappelijke functies vervult die bibliotheek? En voor wie? Het doel van de bijeenkomst was een dialoog op gang te brengen binnen de sector. Want als je een beeld hebt van de bibliotheek in 2025, dan kun je vanuit de toekomst terugredeneren naar het heden, en daar vragen bij stellen. Zijn er onderwerpen waar de bibliotheeksector nu al over na moet denken, of nu al actie voor moet ondernemen? Of zijn er juist kwesties waar bibliotheken nu niet meer in moeten investeren, met de bibliotheek van 2025 in het vizier?
Verwachtingen
In de ochtend schetsten twee keynotesprekers een beeld van de bibliotheek in 2025. Marietje Schaake, europarlementariër voor D66, sprak de zaal toe via een videoboodschap. Zij is ervan overtuigd dat bibliotheken in 2025 nog steeds een belangrijke rol spelen: als betrouwbare gids in de enorme hoeveelheid informatie, en als ‘hub’ voor open data. Bibliotheekgebouwen zullen ook dan een plek zijn van rust en inspiratie voor mensen van verschillende achtergronden, aldus Schaake. Volgens Valentine van der Lande, oprichtster van Tenpages.com, zitten bibliotheken op een schat aan informatie. En daarmee bedoelt zij niet alleen de content, maar ook de kennis van bibliotheken over de gebruikers van die content. Wanneer men deze gegevens, samen met informatie over de wensen van hun gebruikers, slim combineert met nieuwe technologische ontwikkelingen, dan is de rol van de bibliotheek volgens Van der Lande voorlopig nog niet uitgespeeld.
Vier toekomstscenario’s
Geïnspireerd keerden de deelnemers terug bij de vraag van de dag: de toekomst van de bibliotheek. Een concreet beeld van ‘de bibliotheek in 2025’ oproepen, vraagt veel van ieders voorstellingsvermogen. Daarom waren er voorafgaand aan het congres vier mogelijke toekomstscenario’s ontwikkeld samen met Atos Consulting (over dit traject werd al eerder bericht in InformatieProfessional 4/2012). Ieder scenario geeft een kijkje in een mogelijke maatschappij van de toekomst:
1. Meegroeimaatschappij: geen schokkende veranderingen. We groeien langzaam mee met alle nieuwe technologische ontwikkelingen en het toenemende informatieaanbod.
2. Maatwerkmaatschappij: alle informatie komt op maat naar ons toe; tekst blijft de belangrijkste vorm voor informatieoverdracht.
3. Multiconnected maatschappij: we leven allemaal in onze eigen informatiewereld. De techniek is versmolten met het individu. Tekst is niet langer het dominante formaat voor informatieoverdracht, maar ook beeld en geluid.
4. Multichannel maatschappij: we ervaren en nemen informatie op via alle zintuigen. Verspreiding van informatie gaat via verschillende kanalen en richt zich op grote groepen mensen, niet op het individu.
Last van het woord ‘bibliotheek’
In een paneldiscussie met vertegenwoordigers uit de bibliotheeksector en omringende sectoren werden de scenario’s concreter onder de loep genomen.
Marco de Niet (directeur DEN), Valentine van der Lande, Anna Bakker (directeur Bureau KVB), Theo Huibers (directeur Thaesis), Erna Winters (directeur Bibliotheek Kennemerwaard), Josje Calff (adjunct-directeur Universitaire Bibliotheken Leiden) en Bas Savenije (algemeen directeur KB) discussieerden over hun favoriete scenario.
Scenario 3 en 4 scoorden hoog omdat ze ‘spannend’ of het ‘meest realistisch’ waren. Theo Huibers koos voor het meegroeiscenario, omdat dat scenario uiteindelijk toch ook ‘de andere drie omvat’. Josje Calff merkte op dat de discussie belemmerd werd door het woord ‘bibliotheek’. Ze stelde voor om die term los te laten, en meer te denken in taken en functies die vervuld moeten worden in de verschillende scenario’s dan te vragen naar de rol van ‘de bibliotheek’ binnen deze scenario’s.
‘Het is augustus 2025…’
In het middagdeel gingen de deelnemers in groepen zelf aan de slag met een van de toekomstscenario’s. Om alvast in de sfeer van het specifieke scenario te komen, luisterden de deelnemers naar ‘een dag uit het leven van bibliotheekmedewerker Thera van den Borgh…’. In scenario 3, de multiconnected maatschappij, ziet de wereld er in 2025 zo uit:
‘Het is augustus 2025. Manager Thera van den Borgh is zojuist haar werkkamer in haar Groningse kantoor binnengelopen. Via de chip in haar bril is een irisscan doorgestuurd naar het centrale zenuwstelsel van het bedrijf, ze hoeft hierdoor niet meer in te loggen. De computer heeft haar meeste mail al beantwoord. Ze controleert de moeilijkste gevallen, terwijl ze vanuit haar bril de gegevens op de muur projecteert. Links onder de tweets, rechtsonder mails, daar tussen haar taakinformatie. Ze draait zich om en kijkt naar buiten. Ogenblikkelijk wordt ze geattendeerd op een huis dat verderop te koop staat, ze knikt en krijgt de prijs en wetenswaardigheden over de buurt te zien. Ze kijkt naar de lucht en krijgt op haar bril te zien dat het over 10 minuten zal gaan regenen. Maar over 17 minuten zal de zon doorkomen.’
Een toekomstbeeld dat sommige deelnemers aardig verraste en soms zelfs verbijsterde. Is dit voor mij persoonlijk een aantrekkelijk scenario? Om het scenario wat concreter te maken, werd gekeken naar het businessmodel passend bij dit scenario: welke producten en diensten bied je dan, en aan welke klanten en doelgroepen? Via welke distributiekanalen, en op basis van welk financieringsmodel? Tot slot was de vraag: Hoe ziet de strategische agenda voor dit scenario eruit? Hoe zou het beleid eruitzien voor jouw sector als je in dit scenario zou belanden? En zie je nu al signalen dat het de kant van dit scenario opgaat?
Het bleek soms nog best lastig om concrete antwoorden op deze vragen te geven. 2025 is ver weg, en van een aantal ontwikkelingen is wel duidelijk dat ze doorzetten, maar in welk tempo, en met welke gevolgen, dat is moeilijker in te schatten.
Strategische agenda
Aan het eind van de middag werden de uitkomsten uit de deelsessies met elkaar besproken. Het resultaat is een lijst van gemeenschappelijke onderwerpen (strategische agenda), waar de sector mee verder gaat. De belangrijkste punten op de agenda zijn: > Het ontwikkelen van een gedeelde visie op de rol van bibliotheken in de samenleving in 2025. Deze visie zou in eerste instantie niet door technologische ontwikkelingen moeten worden ingegeven, maar vanuit de vraag: Wat vraagt de maatschappij in 2025 van ons, en waar kunnen wij meerwaarde bieden?
- Het ontwikkelen van een gedeelde visie op taakverdeling en financiering. De overheid kan zich niet geheel terugtrekken want pluriformiteit moet gegarandeerd blijven (‘we kunnen niet helemaal afhankelijk worden van Google’). Een mogelijk model is dat de overheid de basisfunctionaliteiten (bewaren en beschikbaar stellen) financiert, en dat het bedrijfsleven een rol speelt bij het hergebruik van data voor creatieve en commerciële doeleinden.
- Versneld komen tot een gedeelde informatiearchitectuur. Informatie is straks overal en nergens (‘in the cloud’), maar bibliotheken hebben de taak om die informatie gemakkelijk vindbaar en bruikbaar te maken.
- Een professionele lobby voeren – ook in Europees verband –, als sector, tegen beperkingen door auteursrecht.
- Structureel doelgroepenonderzoek uitvoeren. De grens tussen consument en producent is nu al aan het vervagen, en in de toekomst zal die grens misschien helemaal verdwijnen. In deze context werd de term ‘prosumer’ genoemd: consument en producent van informatie tegelijk. Bibliotheken moeten op deze ontwikkelingen anticiperen, en een duidelijk(er) beeld ontwikkelen van de doelgroepen die we willen bedienen.
Uitnodiging
De dag eindigde met een uitnodiging van Bas Savenije aan de aanwezigen in de zaal om over deze onderwerpen mee te denken, en ervoor te zorgen dat we ze als sector oppakken. Voor een aantal van de onderwerpen geldt immers dat bibliotheken er al mee bezig zijn, maar de intensiteit waarmee, of de schaal waarop, daar zit nog ruimte.
Als eerste stap in het vervolgtraject zal een klein groepje afgevaardigden de punten op de strategische agenda een voor een langslopen en er actiepunten aan verbinden. De eerste vrijwilligers voor dit vervolgtraject hebben zich al gemeld, dus deze dag krijgt zeker een vervolg.
Verder lezen
Videokeynote Marietje Schaake:
Presentatie Han van der Zee, Atos Consulting:
Irene Haslinger is senior beleidsmedewerker bij de Koninklijke Bibliotheek.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 6 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen