Paul Otlet ontwikkelde de Universele Decimale Classificatie (UDC). Dit classificatieschema vormde voor hem de basis voor een breder doel. In de biografie Cataloging the world belicht Alex Wright Otlets zoektocht naar universele kennis, wereldvrede en humane vooruitgang.
Door: Peter Evers
Informatiespecialisten kennen Paul Otlet (1868-1944) als grondlegger van de Universele Decimale Classificatie (UDC), die op haar beurt is gebaseerd op de Dewey Decimal Classification van John Dewey. Beide mannen, de een geboren in België, de ander in de Verenigde Staten, hebben lang samengewerkt.
De biografie Cataloging the world maakt duidelijk dat er voor Otlet veel meer bestond dan UDC alleen. Het classificatieschema was voor hem de basis voor een breder doel: de queeste naar universele kennis, wereldvrede en humane vooruitgang. In dat licht komt ook zijn geloof in internationale organisaties aan bod. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de oprichting in 1895 van het International Institute of Bibliography, later omgedoopt in het International Institute of Documentation.
Visionair
Otlet was naast een positieve internationalist ook een visionair. In een tijd dat er nog geen computers bestonden, zag hij al gedistribueerde encyclopedieën, virtuele klaslokalen, driedimensionele informatieplekken, sociale netwerken en andere kennistoepassingen voor zich – zaken die nu door de hyperlinked structuur van het internet gerealiseerd zijn. Biograaf Alex Wright geeft zijn hoofdpersoon een plek tussen andere visionairs en pioniers die zich bezighielden met classificatie en verspreiding van kennis, zoals H.G. Wells, Melvil Dewey, Vannevar Bush, Ted Nelson en Tim Berners-Lee.
Wright is kenner bij uitstek van Paul Otlet. Hij publiceerde eerder al in onder andere de New York Times over zijn bezoeken aan het Mundaneum,* het aan Otlet gewijde museum in Mons (Frankrijk). Hij neemt ons mee in een voorbije tijd, waarbij de voor Otlet belangrijke personen en levensfasen (soms te) gedetailleerd de revue passeren. Otlet, in zijn jeugd verlegen en al vroeg bezig met bibliotheken en het opstellen van classificatieschema’s, volgt het privéonderwijs dat zijn vermogende vader hem en zijn broer Maurice laat geven.
La Fontaine
Uitgebreid beschrijft Wright Otlets ontmoeting met Henri La Fontaine, met wie hij het eerder genoemde International Institute of Bibliography opricht. La Fontaine is oprichter van de eerste Belgische socialistische partij, pacifist, feminist, vrijmetselaar en grondlegger van de Belgian League for the Rights of Women. In 1913 krijgt hij de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn werk als president van het International Peace Bureau, zijn inzet voor de International Union of Associations en zijn activiteiten op het gebied van de documentatie. Hij was een vermogend man en had als lid van de Belgische senaat veel politieke invloed. La Fontaine steunt zijn vriend Otlet financieel en werkt in bepaalde periodes nauw met hem samen.
Wereldstad
Uiteraard is er in de biografie aandacht voor de ‘Wereldstad’, volgens Otlet het ideale hoofdkwartier voor een nieuwe mondiale overheid. Architect Hendrik Christian Andersen gaat na allerlei ambachten en studies in 1896 naar Rome en werkt daar met Otlet en anderen aan het Mundaneum als gedacht centrum van deze Wereldstad.
Net wanneer de ideeën van La Fontaine en Otlet hun vruchten beginnen af te werpen, valt Europa uit elkaar door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Deze oorlog laat voor Otlet persoonlijk sporen na: zoon Jean wordt aanvankelijk vermist en blijkt later overleden; zoon Marcel is krijgsgevangene geweest.
Otlet werkt vanuit het Palais Mondial in Brussel, waar hij zijn verzameling objecten en een groeiende collectie cataloguskaarten huisvest. Tot tweemaal toe zet de Belgische overheid, die het vertrouwen in Otlets doelstellingen verliest, hem uit die behuizing. De eerste keer lukt hem om terug te komen en verder te werken aan zijn collectie en zijn idealen. Maar na de tweede uitzetting staakt de overheid haar financiële ondersteuning. Daardoor en door de depressie, begin jaren dertig, verliest Otlet grotendeels zijn geloof in de Wereldstad en trekt hij zich terug. Wel blijft hij schrijven voor kranten en ook vervolgt hij zijn correspondentie met oude vrienden over musea en culturele instellingen.
Moderne tijd
In de laatste hoofdstukken van de biografie trekt Wright lijnen van de visionaire ideeën van Otlet en geestverwanten door naar de komst van de moderne tijd met internet en hypertext. In de conclusie komt ook Google, dat het Mundaneum sponsort, voorbij.** Een verrassend detail: IBM is ontstaan uit een bedrijf dat door Dewey is opgericht.
Rest de vraag wat Paul Otlets betekenis is geweest. Blijvend resultaat van zijn visie is de UDC, die nog steeds bestaat, en de standaard cataloguskaart die hij ontwikkelde. Bovendien heeft hij met zijn organisatie zo’n twaalf miljoen kaarten gemaakt (en die behoren inmiddels tot het werelderfgoed). Last but not least: van belang is zijn schets van het internet, gemaakt ver voordat het realiteit werd. Otlet is met recht een ziener die zijn tijd ver vooruit was.
*Zie ook het artikel in de New York Times naar aanleiding van het tienjarig bestaan van het Mundaneum, tinyurl.com/llb7hyo.
**Zie video Paul Otlet: the man who dreamt the internet, tinyurl.com/qfz278q.
Van bibliothecaris tot bibliologist
Saillant detail is dat Paul Otlet de functiebenaming ‘bibliothecaris’ wilde veranderen in ‘documentalist’. De documentalist verrichtte niet alleen de traditionele taken van een bibliothecaris maar richtte zich ook op het collectioneren, archiveren en cureren. Hij had, kortom, een actievere rol bij het analyseren en distribueren van vastgelegde kennis.
Later bedacht Otlet nog een nieuwe functie: ‘bibliologist’. Naast het verzamelen van informatie omvat deze functie ook het toegang bieden tot elk kennisdomein en het opzetten van nieuwe onderzoeken en projecten.
Cataloging the world, Otlet and the birth of the information age | Auteur: Alex Wright | Uitgever: Oxford University Press | 2014 |
ISBN: 978-0-19-993141-5
Peters Evers is mede-eigenaar van nieuwsfeeddienst RSScockpit.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 1 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen