Door Anne van den Dool
Kan een computer net zo goed een tekst schrijven over een boek als een mens? NBD Biblion gelooft van wel. De organisatie zet vol in op automatisch metadateren: het toedichten van kenmerken aan een tekst via artificiële intelligentie. Dat betekent echter wel dat alle zevenhonderd recensenten de deur worden gewezen. Een webinar biedt uitleg.
Begin maart ontstaat ophef in boekenland én daarbuiten: NBD Biblion heeft middels een vriendelijk mailtje al zijnzevenhonderd recensenten in één klap de deur gewezen. Hun werk – het schrijven van de teksten waarop collectioneurs van bibliotheken hun aankopen baseren – kan voortaan makkelijk worden vervangen door technologie: computers zouden ook uitstekend kunnen vertellen of een boek het aanschaffen waard is.
Dat valt in slechte aarde bij de beoordelaars zelf, maar evengoed bij lokale en landelijke media, die het schandalig vinden dat de recensenten zo aan de kant worden gezet. Daarop besluit NBD Biblion op 15 maart een webinar te organiseren om de werkwijze toe te lichten.
Verontschuldigingen
Nina Nannini, directeur van NBD Biblion, grijpt de digitale bijeenkomst allereerst aan om excuses aan te bieden. ‘We hebben in dit proces ontzettend veel partijen op de hoogte gehouden van onze bevindingen; de KB, de VOB, onze eigen collega’s – maar de recensenten hebben we daarin onvoldoende meegenomen. Daar bied ik mijn oprechte verontschuldigingen voor aan.’ Victor Bergen Henegouwen, directeur van Bookarang, de dienst die de taak van de recensenten moet gaan overnemen, legt vervolgens uit hoe de keuze voor het nieuwe systeem tot stand is gekomen. ‘Per week worden bij NBD Biblion zo’n driehonderd boeken gerecenseerd. Tot voor kort deden mensen dat werk, nu denken we dat met AI te kunnen doen. Het systeem is nog niet waterdicht, maar we zijn tevreden over de resultaten: bij circa 80 procent van de data gaat het goed. De overige 20 procent wordt door mensen gecontroleerd. Pas wanneer alles gecheckt is, gaat het geheel naar de bibliotheken.’
Controle door de mens
Je kunt niet aan een computer vragen om een recensie te schrijven, benadrukt Bergen Henegouwen: ‘Een automatisch systeem is niet tot het formuleren van oordelen in staat. Voor het kiezen van een boek voor een bepaalde bibliotheek is zo’n oordeel echter niet per se nodig. Een samenvatting van de inhoud en de belangrijkste kenmerken zijn voor een collectiespecialist genoeg.’
Hij is zich maar al te zeer bewust van de angst dat de techniek een eigen leven gaat leiden. ‘Mensen moeten het werk van de computer altijd blijven checken. Dus elk boek wordt gecontroleerd door een mens. Ook blijven we in gesprek over de technieken die we gebruiken. De KB bijvoorbeeld is eveneens druk met deze ontwikkelingen bezig. Verder nemen we actief deel aan het wetenschappelijk discours over automatisch metadateren en publiceren we papers over onze bevindingen.’
Uitzoekwerk
Hoe kijkt de collectiespecialist naar deze ontwikkelingen? Daarover mag Martijn Noordam, clustercoördinator Collectiebij de Bibliotheek Den Haag, tijdens het webinar zijn ervaringen delen. Noordams team pluist wekelijks die driehonderd recensies uit. ‘Dat laten we niet door één persoon doen, we geven iedereen een stapeltje. Aanschaffen vergt veel uitzoekwerk. We kijken in het systeem of het vorige boek van de schrijver het goed deed, of we al meer in hetzelfde genre hebben, of het onderdeel is van een serie waarvan we ook andere delen in huis hebben, ga zo maar door. De recensie van NBD Biblion is bij het maken van die keuze relevant: als daarin staat dat een boek slecht is geschreven of geïllustreerd, kopen we het niet aan.’
Tafelgenoot Theo Kemperman, directeur van de Bibliotheek Rotterdam, geloof niet dat die tekst per se door een mens moet worden geschreven. ‘Bij de Bibliotheek Rotterdam zijn we een aantal jaar geleden begonnen met het automatiseren van ons selectieproces. Ook dat gaat voor zo’n 80 procent goed. Het automatiseren van processen als deze hoort bij onze wens als bibliotheek om zo actueel mogelijk te zijn. Het leesproces van een recensent rekt het tijdsbestek tussen de verschijning van een boek en het moment waarop het bij ons op de plank zou kunnen liggen al snel met enkele weken.’ Als er op zaterdag een lovende recensie in de krant staat, kloppen mensen diezelfde dag nog aan om te vragen waar dat boek te vinden is, weet hij. Dat wil de bibliotheek voor zijn door het aankoopproces met automatisering te versnellen.
Medewerkers ontlasten
Deze ontwikkeling is onderdeel van het snel bewegende bibliotheekveld, stelt Kemperman. ‘Laten we dergelijke automatiseringsslagen vooral van de positieve kant bekijken. Ik wil graag dat mijn medewerkers zo veel mogelijk worden ontlast, zodat ze zich niet hoeven bezig te houden met processen die ook geautomatiseerd kunnen worden. Zo krijgen ze de kans hun expertise optimaal in te zetten, bijvoorbeeld door het gesprek aan te gaan met bezoekers op de vloer die ze de weg kunnen wijzen in ons aanbod.’ Hij ziet het door NBD Biblion ontwikkelde systeem als het beste van twee werelden: een grote rol voor de computer en een bijsturende rol voor de mens. ‘We kunnen heel makkelijk controleren of dit systeem voldoet: dat zien we direct terug in de uitleencijfers.’
Voor meer lezers zorgen
Kemperman hoopt dat de ontwikkeling ook voor meer lezers zorgt. ‘Uiteindelijk willen we zo veel mogelijk mensen de kans bieden zo veel mogelijk te lezen. Ik geloof dat we aan de vooravond staan van grote ontwikkelingen op het gebied van automatisering. We weten niet precies wat het ons allemaal gaat brengen, maar we mogen blij zijn met wat er gebeurt, zolang we kritisch blijven meekijken. Ik denk dat er met name nog veel winst te behalen valt in het aanraden van soortgelijke boeken aan bibliotheekleners. Op die manier zorgen we ervoor dat ze blijven doorlezen. Daar kan een machine een mooie rol bij spelen.’
NBD Biblion is ook in gesprek met collega’s in het buitenland, zegt Nannini. ‘We kijken goed welke trends daar spelen. We zijn echt koplopers: men kijkt naar wat we aan het doen zijn en neemt dit systeem graag van ons over. Het is echt ons doel om een zo onbevooroordeeld mogelijk systeem te bouwen. Dat is tenslotte de kracht van de bibliotheek: een neutrale plek zijn waar je alles kunt lezen wat je maar wilt.’
Bij het automatisch metadateren van NBD Biblion worden grote hoeveelheden teksten met elkaar vergeleken om te achterhalen welke op elkaar lijken en welke eigenschappen die hebben. NBD Biblion heeft de beschikking over heel veel verschillende teksten: alle boeken die de organisatie aan bibliotheken aanbiedt, laadt ze eerst in. Al die data geven het systeem veel voedsel om steeds slimmer te worden (machine learning). NBD Biblion heeft het proces samengevat in een infographic.
Enkele reacties
- Literatuuronderzoekers van het Huygens Instituut schreven het artikel Zijn de bots van NBD Biblion een goede ontwikkeling? over de voor- en nadelen van het systeem.
- Jeanine Deckers (directeur-bestuurder van Bibliotheek Bibliorura, architectuurhistoricus en maker van het blog Ten Aanval) schreef een blog over dit onderwerp: Een AI is geen recensie.
- De auteur van dit artikel, Anne van den Dool, gaf op de de-lage-landen.com haar mening in het artikel NBD Biblion vaart de juiste machinekoers.
Anne van den Dool is tekstschrijver, auteur en cultureel journalist.
Deze bijdrage komt uit het digitale magazine IP #3/2022. Klik op de onderstaande button om het hele nummer te lezen.
