Kunnen nieuwe ontwikkelingen op het gebied van het gedistribueerde web bijdragen aan het beter vindbaar maken van informatie over ‘onze’ erfgoedcollecties? Deze vraag stond centraal in een pilotproject in het kader van het Netwerk Digitaal Erfgoed en het programma van blockchainpilots bij de overheid.
Door: Enno Meijers
Naar schatting bestaat de erfgoedsector in Nederland uit zo’n 1500 verschillende instellingen. Vele daarvan beheren informatie over erfgoedcollecties en bieden dit in digitale vorm aan op internet. In de praktijk blijkt het echter erg lastig voor mensen en zoekmachines om de weg te vinden via de vele digitale loketten waar deze informatie beschikbaar is. Uiteindelijk blijft daardoor het rendement te laag op de inspanningen die de instellingen en hun subsidieverstrekkers leveren om maatschappelijke waarde te creëren. Om deze reden hebben het ministerie van OCW en de grote landelijke erfgoedinstellingen in 2015 het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE) opgericht. NDE is een samenwerkingsverband dat zich richt op het beter zichtbaar, bruikbaar en houdbaar maken van de digitale informatie die door de erfgoedinstellingen wordt beheerd.
Begin 2017 heeft NDE deelgenomen aan het programma voor de ‘blockchainpilots bij de overheid’ (zie kader). Hierbij is onderzocht op welke manier dit soort nieuwe technologieën een bijdrage kunnen leveren aan het beter bruikbaar en zichtbaar maken van erfgoedinformatie. In de visie van het (semantische) web zou het online publiceren van informatie op basis van linked data-principes voldoende moeten zijn om informatie deelbaar en vindbaar te maken voor iedereen. In de praktijk blijkt de technologie echter nog altijd te ontbreken om dit ideaal te realiseren. Er zijn nog altijd centrale systemen nodig om informatie samen te brengen en bruikbaar te maken; dit is ook de huidige praktijk in de erfgoedsector.
De pilot
In de NDE-blockchainpilot is verkend of het mogelijk is om met nieuwe technologie informatie direct bij de bron eenvoudiger vindbaar en bruikbaar te maken door deze als linked data in een gedistribueerd netwerk te publiceren. De keuze voor linked data is belangrijk voor het goed kunnen integreren van data uit verschillende bronnen.
Als concrete toepassing in de pilot is gekozen voor de Mediachain-software. Deze software is sinds begin 2016 beschikbaar en is ontwikkeld door de startup Mediachain Labs. Met deze software is het mogelijk om informatie gedistribueerd in het web op te slaan, voorzien van een ‘digitaal watermerk’ dat is gebaseerd op blockchaintechnologie. Het doel van de ontwikkelaars is om hiermee een open infrastructuur te bieden waarin leveranciers van content direct hun informatie kunnen publiceren en waarna het direct beschikbaar is voor afnemers. Dankzij de gedistribueerde opslag is de informatie niet meer afhankelijk van de beschikbaarheid van een specifieke server of website. In een gedistribueerd netwerk vormen de deelnemers namelijk zelf gezamenlijk de gedeelde infrastructuur. De opgeslagen gegevens worden via blockchaintechnologie gekoppeld aan de identiteit van de afzender die wereldwijd uniek en door iedereen te verifiëren is.
Te vroeg
Ondanks het grote enthousiasme van de ontwikkelaars en het hoge tempo waarmee de Mediachain-oplossing werd doorontwikkeld, bleek dat het nog te vroeg was om deze oplossing voor NDE toe te passen. Het potentieel van het platform was overigens interessant genoeg voor Spotify om de ontwikkelaars in mei 2017 in dienst te nemen. De Mediachain-software gaat nu verder als een open source-project.
Met name het ontbreken van de mogelijkheid om via een gedistribueerd netwerk met linked data te werken was een belangrijke tekortkoming voor inzet in NDE. De mogelijkheid om gegevens te voorzien van een digitaal watermerk op basis van de blockchaintechnologie biedt wel interessante perspectieven voor het borgen van de herkomst en authenticiteit van gegevens.
Use cases
NDE probeert de ontwikkeling van dit soort nieuwe toepassingen te stimuleren door concrete use cases uit de praktijk van erfgoedinstellingen aan ontwikkelaars voor te leggen. Zo is via deze pilot contact gelegd met ontwikkelaars van IPFS (een technologie voor gedistribueerde opslag in het web). Samen met andere ‘pioniers uit de LAM-community’ worden periodiek ervaring en ideeën uitgewisseld. Wie wil daarbij wil aanhaken is overigens van harte welkom (zie https://discuss.ipfs.io voor meer informatie).
* Zie ook mijn artikel over het gedistribueerde web en IPFS in IP 1 / 2017.
Enno Meijers (enno.meijers@kb.nl) is informatiemanager bij de Koninklijke Bibliotheek.
Lessons learned blockchainpilots bij de overheid
Sinds mei 2016 doen overheidsorganisaties mee aan blockchainpilots. Wat zijn de voorlopige lessons learned?
Door: Koen Hartog
In de eerste helft van 2016 kwamen diverse topmanagers binnen de rijksoverheid tot de conclusie dat de enige manier om echt te leren wat blockchain kan betekenen voor hun organisaties was om ermee aan de slag te gaan. In mei 2016 startten de eerste pilotronden waaraan voornamelijk organisaties meededen die behoren tot de rijksoverheid. Het Netwerk Digitaal Erfgoed hoorde ook bij deze eerste groep waarmee we gezamenlijk het pilottraject vormgaven.
Meerdere doeleinden
In kort tijdsbestek ervaring opdoen en kennis opbouwen, daar draait het om tijdens de pilots. Per deelnemende organisatie wordt een use case van een dienst of proces via de blockchain opgesteld. Met een use case bedoelen we dat we een idee uitwerken tot een pitch deck, waarmee we kunnen laten zien hoe de betreffende overheidsdienst middels het gebruik van de blockchain efficiënter en beter ingericht kan worden. Of misschien zelfs op geheel andere wijze kan worden vormgegeven. Specifiek leveren de pilots het volgende op voor deelnemende organisaties:
– intern meer kennis en draagvlak met betrekking tot de concrete mogelijkheden van de blockchain;
– het kunnen meekijken met andere pilots om zo sneller inzicht te krijgen in de beste toepassingen van de blockchain voor de overheid;
– een uitgewerkte use case;
– een nationaal en internationaal netwerk met de beste blockchainexperts;
– een goede indicatie van de kosten als de use case wordt vertaald naar een prototype.
Resultaten
Pilotronden 1 (mei – november 2016) en 2 (december 2016 – april 2017) zijn inmiddels afgerond en leverden in totaal 27 use cases op. Blockchain biedt veel mogelijkheden voor de Nederlandse overheid om complexe processen te vereenvoudigen en efficiënter te maken en om burgers meer regie te geven over hun data. De uitgewerkte use cases zijn te vinden op www.blockchainpilots.nl. Elk van de pilots is de moeite waard om te bestuderen; ik zal er enkele uitlichten waarbij na afronding van de pilotfase veel meters zijn gemaakt.
Een veilige, betrouwbare digitale identiteit is belangrijk voor veel blockchainprocessen; zekerheid over de identiteit van personen die een bepaalde handeling verrichten, bijvoorbeeld bij de transactie van het eigendom van onroerend goed, is cruciaal. De Rijksdienst voor Identiteitsgegevens richtte zich op dit onderwerp tijdens hun pilot. De sindsdien gelanceerde Nationale Blockchain Coalitie heeft van de ontwikkeling van de digitale identiteit een absolute prioriteit gemaakt. Het Zorginstituut Nederland ontwikkelde een use case en een werkend prototype van een blockchain gedreven Zorglog (overzicht van interacties van zorgverleners met een cliënt/patiënt); dit idee werd recentelijk genomineerd voor de Computable Awards 2017.
De Inspectie Leefomgeving en Transport (ministerie van Infrastructuur en Milieu) deed aan de eerste twee pilotronden mee en verwacht binnenkort haar blockchaintoepassing voor het administratieve proces rondom het vervoer van gevaarlijke stoffen te presenteren. Ook het ministerie van Financiën toonde ambitie en maakte samen met ING een blockchainapplicatie om het proces van het schatkistbankieren aanzienlijk te vereenvoudigen.
Pilotoverstijgende ontwikkelingen
Naast de oprichting van de Nationale Blockchain Coalitie is ook de oprichting van het platform Discipl door het ICTU het vermelden waard. ICTU zorgt ervoor dat de code en standaarden van voor overheidsorganisaties ontwikkelde applicaties open zijn en blijven, zodat innovatie en samenwerking optimaal kan worden gefaciliteerd. Last but not least, naast de derde nationale pilotronde (start in de zomer van 2017) wordt ook de eerste internationale pilotronde gelanceerd. Blockchaininnovatie stopt niet bij de grens en er is veel belangstelling in andere landen om samen met Nederlandse overheidsorganisaties initiatieven op te starten.
Koen Hartog begeleidt samen met Marloes Pomp de blockchainpilots voor overheidsorganisaties. Meer informatie: www.blockchainpilots.nl.