SETUP, medialab ‘voor iedereen geïnteresseerd in de fusie van technologie en cultuur’, houdt sinds 2015 kantoor in de Centrale Bibliotheek Utrecht. Een interview met commercieel directeur Tom van de Wetering over de samenwerking met de bibliotheek.
Door: Dafne Jansen
In 2015 bezocht ik een masterclass van David R. Lankes. Met een bewonderenswaardige energie en strijdlust bepleitte hij de rol van bibliotheekmedewerkers als ‘radical positive change agents’. Ik zag bibliothecarissen in superheldenkostuums voor me, als hoeders van de vrijheid van informatie en als gids voor de nog niet mediawijze burger. Ondertussen vuurde Lankes allerlei ideeën op ons af: discussieavonden over politieke thema’s, cursussen digitaal burgerschap, Lego-workshops, 3D-printers en een loket voor dak- en thuislozen. In de zaal zag ik geen superheldenkostuums, maar mensen die zich zichtbaar afvroegen hoe ze deze rol van ‘radical change agent’ konden vormgeven in hún bibliotheek. In de Utrechtse Centrale Bibliotheek speelt SETUP die rol.
Medialab
SETUP, opgericht in 2010, is het Utrechtse medialab ‘voor iedereen geïnteresseerd in de fusie van technologie en cultuur’. Technologie staat niet gelijk aan vooruitgang is het devies, wel aan verandering, en die moet onderzocht worden. SETUP kent twee pijlers: enerzijds een podium voor jonge mediakunstenaars, anderzijds een focus op technologie binnen een geesteswetenschappelijke context. Het podium vind je terug in evenementen als Bring Your Own Beamer: avonden waarop een bonte verzameling ‘beeldmakers’ samen een locatie omtovert tot één groot mediakunstwerk. De geesteswetenschappelijke pijler zie je bijvoorbeeld terug in de jaarlijkse Privacyrede, die in 2016 over datagedreven onderwijs ging. SETUP werkt veel samen: binnen de stadsgrenzen met gemeente, universiteit, bibliotheek, maar ook met de VPRO, Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond en de Fietsersbond. Het bruist, in het kantoortje van SETUP op de vierde verdieping van de bibliotheek aan de Oudegracht.
Creatieve industrie
De eerste jaren had SETUP een kantoor in de Dutch Game Garden, een Utrechtse hotspot waar de afgelopen jaren vele startups zijn uitgegroeid tot succesvolle gamebedrijven. Zo op het eerste oog een goede match. Toch verhuisden ze in 2015 naar de Centrale Bibliotheek.
‘De Dutch Game Garden (DGG) was een goede plek om te starten, want we hebben als medialab veel raakvlakken met de creatieve industrie. Maar waar de startups bij de DGG binnen een jaar een verkoopbare game op willen leveren, zijn wij meer van de evenementen, het onderzoek en het debat,’ aldus commercieel directeur Tom van de Wetering. ‘Onze producten verschillen, onze bestaansredenen verschillen, en onze organisatievorm ook – wij zijn geen commerciële club maar een stichting met een vijfkoppig bestuur. Zeventig procent van onze inkomsten komt voort uit subsidies. We werken met zzp’ers en stagiairs – de overhead is laag.’
Bibliotheek
Dat SETUP geen commercieel bedrijf is mag duidelijk zijn, maar de openbare bibliotheek lijkt de andere kant van het spectrum. Toch komt de missie van SETUP grotendeels overeen met die van de bibliotheek: een actieve bijdrage leveren aan de maatschappelijke participatie van alle burgers door het bieden van vrije en laagdrempelige toegang tot informatie. SETUP spreekt van ‘mediawijs’ en datawijs’.
Van de Wetering: ‘Het was een rationele keuze om in 2015 met ons kantoor naar de bibliotheek te verhuizen. Ondanks dat we een vergelijkbare missie hebben, is de bibliotheek inderdaad een heel ander soort organisatie. Wij bestaan pas zes jaar, we hebben een klein team met vaste medewerkers en we zijn flexibel. De bibliotheek is een grote organisatie met veel vaste medewerkers en een vaste dienstenkern.’
Ruimte voor innovatie
Maar ook de bibliotheek staat niet stil. Er is gereorganiseerd, er komt een verhuizing aan naar een prachtlocatie (het oude postkantoor op de Neude) en er wordt volop gezocht naar een nieuwe invulling van de missie die de organisatie van oudsher heeft: het verspreiden van kennis. De samenwerking met SETUP laat zien dat de bibliotheek openstaat voor een frisse blik van buiten, en dat levert mooie lezingen en workshops op zoals Coffee & cCode en de Nationale verjaardagskalender. Welke kant beweegt het op als het aan SETUP ligt?
‘Ik was op het festival South by Southwest in Texas waar ik de sessie “Get messy in the library” bezocht. Kunstenaar en curator Trent Miller vertelde daar een inspirerend verhaal over hoe ze de Madison Library met behulp van kunst hebben getransformeerd tot een creatieve plek waar je wél wilt zijn. In de Verenigde Staten zie je sowieso wat meer innovatieve projecten in bibliotheken. Maar ook in Nederland zijn er goede voorbeelden, zoals de Kennismakerij in Tilburg: een soort dependance van de Openbare Bibliotheek Tilburg. Dat experimentele karakter schept ook ruimte om te falen. Met SETUP proberen we die ruimte voor experiment en vernieuwing ook binnen de Utrechtse bieb te creëren.’
Kruisbestuiving
De events die SETUP organiseert, zoals een cursus ‘creative coding’, worden goed bezocht. Van de Wetering wijst erop dat de groep die deze evenementen bezoekt, echter een andere doelgroep is dan de huidige bibliotheekleden.
‘De bibliotheek in Utrecht doet het relatief heel goed als je het landelijk bekijkt, en ze worden niet met sluiting bedreigd zoals in sommige plaatsen helaas wel het geval is. Maar de vraag is of er echt kruisbestuiving ontstaat: blijft de “SETUP-doelgroep” nu ook de bibliotheek bezoeken en zijn er ook huidige bibliotheekleden die geënthousiasmeerd raken om aan te haken bij onze events? Of worden we een soort shop-in-shop? Dat laatste is niet de bedoeling. Wat we juist willen, is dat de bibliotheekbezoeker die een stapeltje romans komt lenen zich afvraagt waarom die lui van SETUP zich zo druk maken over het gebrek aan privacy op internet,’ zegt Van de Wetering.
Langzaam maar zeker krijgt de samenwerking meer vorm. Van de Wetering: ‘Ons samenwerkingsmodel vraagt om een lange adem, maar door samen te werken en samen te wonen is de kans dat je van elkaar leert en naar elkaar toegroeit groter dan bij de ad-hocmanier waarop veel instituten met innovatieve labs omgaan. Ons model zorgt ervoor dat beide partijen de tegenslagen niet te snel zien als redenen om uit elkaar te gaan, maar als leerervaringen die ervoor zorgen dat je uiteindelijk dichter naar elkaar toegroeit.’ Dít is de energie waarmee je de bibliotheek 21st century proof maakt. Hou de Centrale Bibliotheek in Utrecht in de gaten, er gaan nog spannende dingen gebeuren.
Dafne Jansen is redacteur van IP en projectmanager bij de Universiteit Utrecht.
Enkele projecten van SETUP
Coffee & Code: een basiscursus programmeren (gericht op volwassenen, i.t.t. CoderDojo) die SETUP in samenwerking met de Centrale Bibliotheek heeft ontwikkeld. Hierbij draait het om de taal ‘processing’. Deze taal wordt ook door kunstenaars en ontwerpers gebruikt, omdat je er makkelijk mooie beelden mee kunt maken.
Nationale verjaardagskalender: een kunstproject dat als doel had een database te maken met de namen, adressen en verjaardagen van in elk geval één procent van alle Nederlanders erin. Door hackathons in de bibliotheek werd data verzameld en werd gediscussieerd over ethische en juridische grenzen daarvan. Missie: big data begrijpelijker maken voor een groter publiek.
BYOB: Bring Your Own Beamer is enkele jaren geleden geïnitieerd door kunstenaar Rafaël Rozendaal, met de allereerste editie in Berlijn in 2010. Inmiddels hebben er wereldwijd al talloze BYOB’s plaatsgevonden en is de lijst internationale steden fors gegroeid. In 2016 organiseerde SETUP samen met het Nederlands Film Festival een editie in het oude Postkantoor op de Neude in Utrecht. Ruim tachtig kunstenaars en beeldmakers die hun werk tegelijkertijd op één avond projecteerden, op muren en plafonds, door ramen en over roltrappen.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 2 / 2017. Het gehele nummer kun je hier lezen.