Ook in de ons omringende landen is het onderwijs voor informatieprofessionals sterk in beweging. Een schets van het opleidingenveld in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Vlaanderen.
Door: Jos van Dijk
Sinds de Europese harmonisatie van het hoger onderwijs in de Bologna-afspraken (1999) ziet het opleidingenveld er op het eerste gezicht vrij overzichtelijk uit. Je hebt bachelor- en masteropleidingen en alle programmaonderdelen worden uitgedrukt in vergelijkbare studiepunten om de mobiliteit van studenten binnen Europa te bevorderen. Maar dat wil nog niet zeggen dat opleidingen voor informatieprofessionals eenvoudig met elkaar kunnen worden vergeleken. In een trendrapport uit 20121 wijst Anna Maria Tammaro op twee hoofdrichtingen: de een draait vooral om informatiebronnen waarin bemiddeld moet worden, de andere heeft een meer functionele benadering waarin het faciliteren van toegang tot informatie centraal staat. Beide richtingen zijn herkenbaar in de opleidingen, zowel hier als elders, waar je soms een accent ziet op media en gebruikers en soms meer op ict. ‘Echte’ bibliotheekvakken en de term ‘library’ verliezen volgens Marian Koren (FOBID Netherlands Library Forum) overal terrein ten gunste van ‘information science’ en it. Van grote invloed op de inhoud en de levensvatbaarheid van de opleidingen is natuurlijk ook de vraag uit de praktijk. In Finland stelt de overheid bepaalde percentages academici en hoger opgeleiden verplicht voor alle soorten bibliotheken om de kwaliteit van de dienstverlening te kunnen garanderen. Dat geeft ook de opleidingen meer zekerheid.
Sinds de invoering van het geharmoniseerde Europese hoger onderwijsstelsel zijn in het kader van de European Association for Library & Information Education and Research (EUCLID) pogingen gedaan om het LIS (Library & Information Science)-onderwijs te harmoniseren. Resultaat daarvan was in 2005 een omvangrijk rapport, geredigeerd door twee docenten van de Royal Library School in Denemarken.2 Inmiddels is het wat stil geworden rond de Europese samenwerking in EUCLID-verband. Met uitzondering van de jaarlijkse conferenties voor de studenten (BOBCATSSS); de eerstvolgende is in Barcelona van 29-31 januari 2014.3
Het Bologna-stelsel maakt het in principe mogelijk om met een bachelordiploma elders een master te volgen. Europese beurzen (Erasmus) helpen daarbij. Maar de kloof tussen bachelor en master is nog groot.4 Terwijl de bachelor geschoold is in professionele, vooral technische vaardigheden wordt van de masterstudent verwacht dat hij beschikt over academische vaardigheden (onderzoek, analyse, argumentatie). Veel bacheloropleidingen proberen daar nu rekening mee te houden.
Groot-Brittannië: accreditatie door CILIP
Aan de overzijde van de Noordzee heeft CILIP, de beroepsorganisatie van informatieprofessionals, een groot aantal opleidingen op verschillende niveaus aan dertien instellingen geaccrediteerd.5 CILIP gebruikt hiervoor een in overleg met het beroepsveld ontwikkelde ‘Professional Knowledge and Skills Base’ (PKSB).6
In het Verenigd Koninkrijk vinden we vier door CILIP aan de hand hiervan geaccrediteerde bacheloropleidingen (undergraduate courses) in: Aberystwyth, Loughborough, Northumbria (Newcastle) en Sheffield. Library and Information Studies zijn net als in Nederland vaak onderdeel van bredere instituten of scholen voor Information Sciences. Ik licht er twee uit, met alle voorbehoud want ook hier volgen reorganisaties van het onderwijs elkaar in hoog tempo op.
In Sheffield leidt men informatieprofessionals op onder de titel ‘Informatics’. Het driejarige programma met twee varianten is gericht op ‘experts binnen organisaties die digitale “interfaces” zoals websites, intranetten en databases kunnen ontwerpen, beheren en gebruiken en die digitale bronnen zoals internet en sociale netwerken kunnen gebruiken om met de rest van de wereld te communiceren’. De nadruk ligt niet op de technologie zelf, maar op de wijze waarop mensen deze gebruiken en beheren.
De Universiteit van Aberystwyth in Wales biedt een vijfjarige deeltijdbachelor voor ‘paraprofessionals’ in bibliotheken. Het programma oogt traditioneel met onderwerpen als retrieval, bronnen, marketing van diensten, informatievaardigheid en informatie & samenleving. Zowel Aberystwyth als Sheffield bieden de bachelors aansluitende masteropleidingen.
Dan ook nog twee masters. De Universiteit van Brighton heeft een eenjarige masteropleiding (deeltijd twee jaar) met zes modules. Onderwerpen zijn onder meer het organiseren van informatie, informatie-architectuur en webdesign, retrieval en collectievorming, en datamanagement. De Universiteit van de stad Londen heeft ook een eenjarige master met een op het oog vergelijkbaar programma (resources, retrieval, digital library, libraries and publishing in the information society). De folder opent klassiek: ‘Niets in de wereld kan functioneren zonder zorgvuldig beheer van processen in de informatieketen, de overdracht van informatie van auteur naar gebruikers. Zonder organisatie van dat proces zijn wij verloren.
Duitsland: breder informatiewetenschappelijk bereik
Ook in Duitsland zijn de hogere initiële opleidingen voor informatieprofessionals een aantal jaren geleden gereorganiseerd in overeenstemming met de Bologna-afspraken.7 Fachhochschulen, vergelijkbaar met onze hogescholen, bieden bacheloropleidingen aan van zes of zeven semesters en masters van drie of vier semesters. De opleidingen zijn ondergebracht in instituten met een breder informatiewetenschappelijk bereik. Daarnaast zijn er driejarige middelbare opleidingen voor Fachangestellte für Medien- und Informationsdienste (FaMI) in duale vorm.8 Hieronder twee voorbeelden van Fachhochschulen en een van een universitaire opleiding.
De Fachhochschule in Keulen heeft de bachelors Bibliothekswesen en Informationswirtschaft (door CILIP geaccrediteerd) met ingang van dit jaar vervangen door Bibliothekswissenschaft en Angewandte Informationswissenschaft. De eerste opleiding levert personeel voor alle typen bibliotheken. Het programma draait om de klassieke functies van het verzamelen, bewaren, ontsluiten en bemiddelen van informatie alsmede de innovatie van bibliotheeksystemen en -diensten, het management van kleinere instellingen en het doelgericht inzetten van informatietechnologie. De tweede opleiding richt zich wat meer op het bedrijfsleven en op functies als databankbeheerder, webmaster, kennismanager en socialmediamanager. Ook in deze opleiding veel aandacht voor retrieval, bronnen en informatiebehoeften. Keulen biedt daarnaast ook een master Library and Information Science. De Hochschule der Medien in Stuttgart biedt een bachelor- en een masteropleiding in Bibliotheek- en Informatiemanagement. Naast het professioneel zoeken, interpreteren en verwerken van informatie gaat het hier om kennis van de mediamarkt, de waardering van bibliotheeksystemen en databanken en digitale bibliotheken. Op het programma staan ook vakken als psychologie van de communicatie, pedagogiek van de media en bedrijfskunde.9
Het Instituut voor Bibliotheek- en Informatiewetenschap10 aan de Humboldt Universiteit in Berlijn heeft een Bachelorkombinationsstudiengang waarin de student naast het kernvak ook een domeinstudie kan doen. Daarnaast heeft de universiteit ook nog een Monobachelor Informationsmanagement & Informationstechnologie, meer technisch en gericht op functies in zowel het klassieke veld van de informatieprofessional als het bedrijfsleven. Ook Berlijn heeft een aansluitende master op het vakgebied.
Vlaanderen: doodlopend spoor?
Door: Bruno Vermeeren
Opleidingen voor informatieprofessionals in Vlaanderen zijn – binnen de beroepsgroep – een hot topic. In het voorjaar verzamelde een enquête die pleitte voor bibliotheekopleidingen op drie niveaus in een mum van tijd duizend handtekeningen.
Het goede nieuws is dat die opleidingen momenteel bestaan: er is een initiatieopleiding op niveau secundair onderwijs, er is een graduaatsopleiding en er bestaat een universitaire opleiding. Initiatie en graduaat worden ingericht door centra voor volwassenenonderwijs en een belangrijk deel van het publiek bestaat uit studenten die al een bachelor of een master behaalden en nog een bijkomend diploma willen.
Maar er is dus ook slecht nieuws: de universitaire opleiding is geen volwaardige master, maar postacademische vorming (pavo). Pogingen om er een masteropleiding van te maken, bleven tot nu toe zonder succes. Het graduaat past niet meer binnen de nieuwe bachelormaster-structuur en moet zich omvormen tot hoger beroepsonderwijs, een nieuw niveau tussen secundair onderwijs en bachelor. Omdat de overheid een betere afstemming tussen arbeidsmarkt en de opleidingen nastreeft, kan er alleen een hbo komen als er een beroepskwalificatie bestaat, opgesteld door de sector. Dat is een document dat beschrijft over welke competenties een beroepsbeoefenaar moet beschikken. Dat bestaat voorlopig niet. De sector werkt wel aan een beroepskwalificatie maar het is nog onduidelijk of dat hbo- of bachelorniveau zal worden.
Ook de archiefsector streeft naar drie opleidingsniveaus. Daar bestaat momenteel een initiatie, vergelijkbaar met die voor de bibliotheeksector en een master-na-master Archivistiek. Die laatste is alleen toegankelijk voor studenten die al een masterdiploma Geschiedenis op zak hebben. Gezien de verbreding van de archief- en de erfgoedsector, is het beroepsveld daar niet gelukkig mee. Op termijn zal de Vlaamse overheid master-na-masteropleidingen ook niet meer financieren, waardoor de opleiding Archivistiek onbetaalbaar dreigt te worden. Zowel voor de archief- als voor de bibliotheeksector is doorstroming van de studenten van het ene niveau naar het andere momenteel quasi onmogelijk. Maar de grote vraag is hoeveel opleidingen er over enkele jaren nog zullen overblijven…
Noten
- A.M. Tammaro, The Bologna Process Impact on Library and Information Science Education: Towards Europeisation of the Curriculum. In: Library and Information Science Trends and Research: Europe, edited by A. Spink and J. Heinström. Bingley, UK: Emerald, 2012, pp. 195-215.
- European Reflections on Library and Information Science Eduction, www.library.utt.ro/LIS_Bologna.pdf.
- Zie euclid-lis.eu.
- Ian Johnson, The impact on education for librarianship and information studies of the Bologna process and related European Commission programmes – and some outstanding issues in Europe and beyond. Education for Information 30 (2013) 63-92.
- Zie tinyurl.com/kyt77aq.
- Zie tinyurl.com/nfforee. Deze PKSB kunnen informatieprofessionals ook individueel gebruiken om hun deskundigheid en niveau vast te stellen zoals door CILIPmedewerker Simon Edwards werd gedemonstreerd op een bijeenkomst van KEI op 19 september jl.
- Zie tinyurl.com/lz97625.
- Zie tinyurl.com/o5dtxaj.
- Zie tinyurl.com/nmk6t9n.
- Zie www.ibi.hu-berlin.de/studium
Jos van Dijk is redacteur van InformatieProfessional en oud-docent IDM aan de Haagse Hogeschool.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 9 / 2013. Het gehele nummer kun je hier lezen