Het tachtigste congres van IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions), van 16 tot 22 augustus in Lyon, liet zien dat bibliotheken wereldwijd de digitaliseringshandschoen hebben opgepakt.
Door: Frank Huysmans
Waarschuwing: voor u ligt geen congresverslag. Dergelijk proza, hoewel bedoeld voor de thuisblijvers, is vaak alleen een feest voor degenen die erbij waren. De kans is groot dat u tussen 16 en 22 augustus elders vertoefde dan in Lyon, de qua omvang derde stad van Frankrijk die ontstond op de plaats waar Saône en Rhône samenvloeien. Ruim vierduizend IFLA-deelnemers is niet niks, maar de Nederlandse bibliotheekpopulatie is al aanzienlijk groter. En als u er niet bij was, wilt u niet lezen dat het congres van goed niveau was, het conferentiecentrum modern, het eten en het weer uitstekend en de culturele avond een prima netwerkgelegenheid. Net zomin wilt u lezen dat er veel parallelle sessies waren en het verslag dus niet meer kan omvatten dan een bescheiden selectie.
Digitalisering
In plaats hiervan doe ik een poging het een slagje algemener te maken. De vraag die hier centraal staat, luidt in hoeverre de tachtigste World Library and Information Congress (WLIC) in het teken stond van digitalisering. Waarom? Vijf jaar geleden was ik voor het eerst op een IFLA-congres, zo’n 350 kilometer verderop in Milaan. Plaats van handeling: een naargeestig betonnen conferentiecentrum. Ik stond ervan te kijken dat de digitale uitdagingen voor het bibliotheekvak welhaast genegeerd leken te worden. Op een paar sessies over ebooks, statistieken voor digitale raadplegingen en open access na was het meest ‘business as usual’.
Eerlijk is eerlijk: er was een bijeenkomst in een aangenamere locatie elders in de stad die een dag lang gewijd was aan ‘Digital library futures’. Maar die was slechts toegankelijk voor een select groepje genodigden. Ergerlijker was uiteraard nog dat ‘futures’ in combinatie met ‘digital libraries’ – moest de toekomst in 2009 echt nog beginnen? De rest van de duizenden deelnemers bleef veroordeeld tot de congresbunker. Daar hoefde voor de wifitoegang inmiddels gelukkig geen dagkaart meer te worden aangeschaft.
Nee, dan was de situatie in Lyon anders. Alleen al doordat de digitale bibliotheek niet meer als afzonderlijk thema op de agenda stond. Dat digitalisering is doorgedrongen tot alle bibliothecaire werkprocessen was goed te merken. Hieronder een beknopt overzicht van sessies met tussen haakjes het sessienummer dat verwijst naar het programma op tinyurl.com/kkmt4oj. De papers, voor zover door de auteurs beschikbaar gesteld, zijn eenvoudig te vinden door de auteursnaam in te tikken op library.ifla.org.
Collectioneren
- Open access-publicaties mogen in de eigen collectie worden geplaatst. Wat zijn de gevolgen van het open access-model voor de collectieopbouw? Wat is de toegevoegde waarde van het integreren van open accessboeken en -tijdschriften in de eigen collectie? Welke beheersvraagstukken komen erbij kijken? (108)
- Wet- en regelgeving publiceren op het web heeft talloze voordelen tegenover papier, maar (hoe) kun je de authenticiteit en integriteit van de teksten wettelijk garanderen? (102)
- Bibliotheken hebben van oudsher veel te maken met het auteursrecht, maar krijgen bij het afsluiten van gebruikslicenties op digitale content steeds vaker te maken met contract- en mededingingsrecht. Wat betekent dit voor bibliotheken? (199)
Beschrijven, classificeren
- Kun je in het digitale tijdperk metadatering nog controleren als bibliotheek (universal bibliographic control)? Is dat überhaupt nog nodig en wenselijk? Wat is de toekomst van thesauri? Hoe zien ontologieën er in een linked-datajasje uit? (86)
- Over het semantische web (web 3.0) en linked data was er een discussie-/uitwisselingssessie (154) die voortbouwde op een satellietconferentie in Parijs; zie voor papers et cetera: ifla2014- satdata.bnf.fr.
Preserveren
- Het onderbrengen van data in de cloud heeft voor- en nadelen. Hoe een goede balans te vinden tussen flexibiliteit en veiligheid? Welke risico’s brengt de menselijke factor met zich mee? (73)
- Ebooks moeten net als fysieke boeken bewaard blijven, maar formats en standaarden veranderen door de tijd. Hoe zou een gestandaardiseerde workflow voor binnenhalen en preservering eruit kunnen zien? (87)
- De taak om websites en uitingen op sociale media voor het nageslacht te bewaren ligt in een aantal landen op het bordje van de nationale bibliotheken. Deze borndigital heritage brengt grote technische, juridische, organisatorische en financiële uitdagingen met zich mee. Hoe hiermee om te gaan? (107)
- Onder het acronym PERSIST brengt UNESCO de ICT-industrie en erfgoedinstellingen bijeen om problemen bij het bewaren van digitale informatie(dragers) aan te pakken (zie tinyurl.com/k63fsld). Ook in deze sessie veel aandacht voor de uitdagingen in het bewaren van digitaal erfgoed (138)
Ontsluiten, informatievaardigheden/ (media-)educatie
- Massive open online courses (MOOCs) en andere vormen van kennisoverdracht op het web vormen een welkome aanvulling op ‘fysieke’ programma’s voor een leven lang leren. Welke kansen en uitdagingen liggen er hier voor bibliotheken? (95, 164)
- Met massadigitalisering en het ontstaan van gebruikslogbestanden ontstaan nieuwe mogelijkheden voor onderzoekers om snel grote hoeveel-heden data te analyseren. Welke rol kunnen bibliotheken pakken in onderzoeksdatabeheer, en welke auteursrechtelijke problemen liggen er op de loer bij text and data mining? (119; zie ook 212)
- Het ontwerpen van goede interfaces om gebruikers toegang te bieden tot audiovisuele en multimediale content blijkt lastig. Wat valt er van ervaringen in die wereld te leren? (139)
- Verwijzings- en informatiediensten willen meer, of in elk geval iets anders, kunnen bieden dan Google. Welke ervaringen hebben bibliotheken opgedaan in onder meer het proactief opzoeken van gebruikers op sociale media? (101)
- Digitale toegang bieden tot parlementaire, wets- en reguleringsdocumenten brengt specifieke problematieken met zich mee. Hoe deze het hoofd te bieden? (121)
- Welke nieuwe technologieën kunnen worden ingezet om bibliotheekgebruikers te bereiken en van dienst te zijn? Onder meer augmented reality en mobiele apps (210)
- Wat zijn de consequenties van de onthullingen over massaspionage door overheidsdiensten op basis van de Snowden-bestanden voor hoe informatieprofessionals werken? Wat kunnen bibliotheken doen? (143)
- Is er behoefte aan algemene ‘transmediale’ vaardigheden bij kinderen en jongeren als aanvulling op leesvaardigheid en geletterdheid? (168)
Tot slot
Het tachtigste IFLA-congres toonde met al het bovenstaande aan dat de wereldwijde bibliotheekgemeenschap de digitale kansen en uitdagingen inmiddels goed heeft opgepakt. Tussen de regels is te zien dat inmiddels het bewustzijn breed is ingedaald dat de alomtegenwoordigheid van informatie de functie van bibliotheken blijvend zal veranderen. Ook beseffen bibliothecarissen dat de wereld van informatie veel meer dan vroeger in beweging zal blijven. Dat vraagt om een bereidheid tot het voortdurend reflecteren op mogelijkheden om de bibliothecaire missie op vernieuwende manieren vorm te geven, en wel in de gehele keten van collectioneren tot ontsluiten.
Was het dan echt alles ‘digitaal’ wat de klok sloeg? Nee, er was natuurlijk meer te zien en te ontdekken in Lyon. Het IFLA Trend Report dat vorig jaar werd gelanceerd kreeg aandacht (sessies 172, 204), dyslectici werden officieel welkom geheten in de bibliotheek (sessie 131) en er was een qua belangstelling uitpuilende sessie over het ontwikkelen van indicatoren in dienst van de bibliothecaire PR (advocacy, sessie 89). Voor deze en andere thema’s is IFLA’s open access-beleid (auteurs wordt gevraagd hun bijdragen onder CC-BY beschikbaar te stellen) handig voor degenen die niet aan de oevers van Saône en Rhône konden zijn.
Frank Huysmans is redacteur van IP.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 7 / 2014. Het gehele nummer kun je hier lezen