De samenleving dreigt door de digitale afhankelijkheid van enkele grote technologiebedrijven de regie te verliezen over kernprocessen in het onderwijs, de zorg of de overheidsdienstverlening. Ander beleid en andere inkoopkeuzes zijn nodig om ruimte te geven aan alternatieve aanbieders en zo digitale autonomie op te bouwen. Dat concludeert het Rathenau Instituut op basis van het drieluik ‘Van digitale afhankelijkheid naar digitale autonomie’.
De afhankelijkheid van clouddiensten van Amerikaanse techbedrijven binnen de overheid staat inmiddels hoog op de politieke agenda. Maar digitale afhankelijkheid speelt veel breder in de samenleving en betreft ook niet alleen de cloud. Het Rathenau Instituut signaleert dat publieke organisaties in allerlei sectoren van de samenleving in toenemende mate afhankelijk zijn van de diensten van enkele grote Amerikaanse techbedrijven. Dat gaat naast clouddiensten ook over software, AI-tools en apparatuur.
Het instituut spreekt van een kwetsbare samenleving. ‘Er zijn risico’s met acute consequenties, zoals uitval van systemen of het feit dat de Amerikaanse overheid wettelijk toegang tot data kan eisen.’ De onderzoekers zien daarnaast dat publieke organisaties geleidelijk aan de regie over de kernprocessen in hun werk verliezen. Ze noemen bijvoorbeeld de controle over de werking van systemen. Die neemt af. Ook is de onderhandelingsruimte ten opzichte van big tech-bedrijven beperkt.
Onder druk
‘De urgentie van digitale afhankelijkheid is voelbaar, maar het is ook zaak te kijken naar wat zich schijnbaar in de luwte afspeelt: een verlies van regie over publieke sectoren’, zegt Quirine van Eeden, onderzoeker bij het Rathenau Instituut. ‘De zeggenschap van leerkrachten, ambtenaren, of journalisten over hoe zij hun taken uitvoeren, de keuzes die ze daarbij maken en de prioriteiten die zij leggen, kan door digitale afhankelijkheid onder druk komen te staan.’
Het Rathenau Instituut concludeert dat publieke organisaties en beleidsmakers werk moeten maken van digitale autonomie. Daarvoor zijn ander beleid én een andere inkooppraktijk nodig. Overheidsbeleid moet daarnaast gericht zijn op het scheppen van voorwaarden voor de ontwikkeling en groei van alternatieve diensten.
Drieluik
Het onderzoek van het Rathenau Instituut heeft de vorm van een drieluik. Deel 1 is een analyse van de macht van grote techbedrijven. Deel 2 is een visueel overzicht van de toenemende digitale afhankelijkheid. Deel 3 bevat aanbevelingen om digitale autonomie op te bouwen.