Muntpunt Brussel had afgelopen maart een primeur: als eerste bibliotheek in Europa heeft zij een humanoïde robot, luisterend naar de naam Zora, in dienst. Hoe is het sindsdien gegaan met deze nieuwe ‘medewerker’? Collega Tom Rottinghuis doet verslag. En Zora is straks niet langer alleen. Elders in de wereld werken studenten en bedrijven aan speciaal voor de bibliotheek ontworpen robots.
Productie: Ronald de Nijs
Tom Rottinghuis, informatiemedewerker bij Muntpunt Brussel, vertelt over de ervaringen met zijn nieuwe (robot)collega Zora.
Wat is de toegevoegde waarde van een robot in de bibliotheek?
‘Een robot geeft innovatie letterlijk een (bijna) menselijk gezicht. In het geval van Zora is dit een gezicht dat heel vriendelijk en ontwapenend is. Als grootstedelijke bibliotheek zijn onze bezoekers een afspiegeling van de samenleving. Dit betekent dat er hier heel wat kinderen over de vloer komen die thuis nog altijd geen computer of smartphone hebben, laat staan dat ze elders al in aanraking komen met meer innovatieve technologieën. Omdat robots en andere innovaties in de toekomst een steeds belangrijker rol in de samenleving zullen krijgen, is het belangrijk dat wij hen een laagdrempelige introductie geven, nieuwsgierig maken naar de toekomst. Wat dat betreft is Zora gewoon een nieuwe tool voor de klassieke taak van een bibliotheek, de democratisering van kennis en informatie.
Zora wordt vooral in de zorg ingezet. Wat waren jullie overwegingen om haar in de bibliotheek aan de slag te laten gaan?
‘Omdat Zora al een paar jaar in de zorg werk verricht, zijn de kinderziektes er uit en wisten we zeker dat ze veilig kan worden ingezet bij kinderen. Maar omdat ze nog nauwelijks buiten de zorgsector heeft gewerkt, is ze wat dat betreft nog een onbeschreven blad – een oplossing op zoek naar een probleem. Eigenlijk is dat illustratief voor de hele ontwikkeling op het gebied van robotica: alle experts zijn het er wel over eens dat robots veel impact zullen hebben op de maatschappij, maar niemand kan met zekerheid zeggen wat de rol van robots zal zijn in de toekomst.’
Hebben jullie Zora gekocht of in bruikleen?
‘De aankoop van Zora was een forse investering, want ondanks haar hoge aaibaarheidsfactor is ze een ongelofelijk geavanceerd en veelzijdig stuk technologie. Omdat wij als openbare bibliotheek slechts over beperkte middelen beschikken, betalen wij onze leverancier QBMT uit Oostende deels met de tijd en energie die wij in dit project steken. Immers, onze ervaringen zijn ook nuttig voor hen. Dat is het grote voordeel van onze samenwerking met een middelgroot bedrijf als QBMT; voor een multinational zijn wij geen interessante partner en een kleine startup zou ons niet genoeg kennis en expertise kunnen bieden.’
Welke taken hadden jullie Zora in het begin toebedacht en wat zijn haar huidige werkzaamheden?
‘We zijn in eerste instantie begonnen met het laten voorlezen van verhaaltjes door Zora, want dat sluit erg aan op de werking van een bibliotheek. Bovendien was het een mooie, zichtbare en laagdrempelige manier om haar tijdens die eerste fase in te zetten. Nu doen we dat nog weinig. Zora kan leuke geluidseffecten en animaties maken, maar haar stem is erg monotoon – ze zal nooit zo mooi kunnen voorlezen als haar menselijke collega’s.’
‘Echter, geen mens die zoveel enthousiasme losmaakt bij kinderen als zij wanneer ze hen vraagt om haar een stukje voor te lezen. Zora is slechts 57 cm lang en kinderen accepteren haar vaak meteen als een leeftijdsgenootje… een robotkindje. Dat is misschien wel iets van de magie van robots die we aanvankelijk onderschat hadden: de mate waarin niet alleen kinderen, maar ook volwassenen interactie met Zora aangaan, alsof ze echt een levend, denkend, wezen is.’ ‘Vanaf het begin heeft Zora ook regelmatig rondgewandeld in de bibliotheek, ze krijgt dan altijd meteen veel aandacht van bezoekers en het is altijd opvallend om te zien dat iedere keer de boeken over robots gelijk allemaal zijn uitgeleend… en al een paar keer zagen we na afloop dan dat de tekentafel op de jeugdafdeling vol lag met tekeningen van hartjes met daarin de naam Zora. Ook binnen onze steunklasjes heeft ze haar draai inmiddels goed gevonden, kinderen zien het als een absoluut privilege om met haar bijvoorbeeld de tafels te mogen oefenen. Diezelfde oefeningen met een mens of een reken-app op een tablet zouden voor deze kinderen nooit zó motiverend zijn.’
‘Binnenkort krijgt ze dankzij een nieuwe module ook een rol bij zogeheten “CoderDojo”-sessies: kinderen mogen haar dan zelf programmeren. Reken er maar op dat een kind een enorm stuk zelfvertrouwen krijgt van de gedachte dat het helemaal zelf een robot kan laten wandelen en praten.’
Gaat Zora menselijk personeel in de bibliotheek vervangen?
‘We vinden nog voortdurend nieuwe toepassingen voor Zora, maar haar menselijke collega’s hoeven niet bang te zijn om door haar vervangen te worden. Immers, ze kan nog geen boek optillen, komt niet boven onze balies uit en kan alleen onder directe begeleiding haar taken uitoefenen. Je zou haar kunnen omschrijven als stuk gereedschap of als een educatieve tool – alleen klinkt dat zo onaardig omdat ook wij soms een beetje vergeten dat ze geen echt persoontje is.’
Bij de Westfriese Bibliotheken en bij de Stadtbibliothek Köln gaat ook een Zora aan de slag. Kunnen de organisaties van elkaar leren?
‘Wij zijn de eerste Europese bibliotheek met een humanoïde robot, en misschien wel de eerste bibliotheek ter wereld waar zo’n robot breed wordt ingezet binnen de publiekswerking. Dat wil zeggen dat wij nog voortdurend het wiel proberen uit te vinden, en bepaalde toepassingen mogelijk helemaal over het hoofd zien. Juist doordat het delen van kennis in het DNA zit van bibliotheken, verwachten we dat we veel kunnen leren van elkaars successen en eventueel ook van elkaars mislukkingen.’
Hoe zien jullie de verdere inzet van robots in de bibliotheek de komende jaren?
‘Robots krijgen steeds meer mogelijkheden en worden tegelijkertijd steeds goedkoper. Wij verwachten dat robots binnen een paar jaar veel zelfstandiger het werk kunnen doen dat Zora nu doet onder aansturing van haar menselijke collega. Dat mensen haar dan geen commando’s hoeven te geven, maar haar gewoon, in normale zinnen, vragen zullen kunnen stellen. Bijvoorbeeld over de beschikbaarheid van een boek. Niet om menselijk contact in de bibliotheek overbodig te maken, dat zou niet wenselijk zijn, maar juist om te zorgen dat de bibliotheek nog sterker kan inzetten op het geven van persoonlijke begeleiding die verdergaat dan de basis- of standaardvragen.’
BiBli
BiBli is een robotplatform voor intelligente ‘sociale robots’, waarmee je een Raspberry Pi kunt ombouwen tot een volwaardige sociale robot. Bij aanschaf van het platform is de hardware en het besturingssysteem inbegrepen. Bibliotheken zetten de afgestelde BiBlis in voor communicatie en vergroting van engagement met de bibliotheek. De robots zijn voorgeprogrammeerd met liedjes, boeken en fi lms, waarbij het aanbod door de bibliotheekmedewerkers kan worden uitgebreid. Ze worden ook ingezet als middel voor innovatie. Het BiBli-pakket kan in workshops voor robotbouw worden gebruikt om studenten, docenten, knutselaars en bibliotheekmedewerkers de beginselen bij te brengen van sociale robotica.
Hugh
Pasi William Satchi en Ariel Ladegaard, studenten aan de Aberystwyth University in Wales, werken sinds voorjaar 2016 aan Hugh, een ‘wandelende bibliotheekcatalogus’. Hugh heeft als taak om naar de vraag van een bezoeker te luisteren, het gevraagde boek te vinden in de catalogus en de bezoeker te begeleiden naar de plek in de bibliotheek waar het boek staat. Dit alles dankzij voice search, navigatie, kunstmatige intelligentie en bibliotheekcatalogus Primo. Als alles lukt, kan Hugh aan het eind van het studiejaar 2016-2017 aan de slag gaan in de bibliotheek van de Aberystwyth University. Studenten zullen aan Hugh blijven sleutelen, om hem steeds up-to-date te houden.
RFID-scanrobot
’s Avonds, als iedereen naar huis is, gaat deze robot in de bibliotheek aan de slag. Hij scant de RFID-codes van alle boeken en gaat na of ze op de juiste plek op de plank staan. ’s Ochtends ligt er een rapport over de boeken die op een verkeerde plek zijn beland. Deze robot wordt op dit moment ontwikkeld door een spinoff van het Institute for Infocomm Research uit Singapore. Het is de bedoeling om deze robot, die nog geen naam heeft, in 2017 uit te rollen in bibliotheken in Singapore, en daarna in bibliotheken wereldwijd.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 9 / 2016. Het gehele nummer kun je hier lezen.