Er gloort hoop aan de horizon voor erfgoedinstellingen die hun beeldcollecties online willen zetten. Een uitspraak in hoger beroep geeft beeldarchieven meer zekerheid. Ook implementatie van de Europese DSM-richtlijn maakt de basis daarvoor steviger.
Door Frank Huysmans
Een zucht van verlichting ging op 19 mei jl. door erfgoedland. Het Gerechtshof in Den Haag vernietigde een uitspraak die voor veel onzekerheid en onduidelijkheid had gezorgd (zie Juridische Kwesties in IP #5-2018). De zaak ging over vijfentwintig gedigitaliseerde prentbriefkaarten met daarop foto’s van stadsaanzichten van Leiden. Erfgoed Leiden, het regionaal kennis- en adviescentrum van de gemeente Leiden, had de foto’s gedigitaliseerd en online gezet. In 2016 meldde zich een uitgever. Hij had in 1982 het auteursrecht verkregen van de fotograaf J.F.H. Roovers en vroeg om een vergoeding voor de inbreuk die op het auteursrecht zou zijn gemaakt. Erfgoed Leiden bestreed dat. De naam van de fotograaf was op de briefkaarten niet vermeld, alleen die van de uitgevers in een aantal gevallen. Die uitgevers zouden daarom als rechthebbenden moeten gelden, niet de fotograaf, die het auteursrecht op deze foto’s dus niet had kúnnen verkopen.
Digitaliseringsovereenkomst
Partijen werden het niet eens en de zaak kwam voor de rechter. De rechtbank oordeelde in 2018 dat Erfgoed Leiden per foto 75 euro plus rente verschuldigd was. Daar kwamen de (aanzienlijk hogere) proceskosten nog eens bij. Als gevolg van deze en vergelijkbare zaken haalden veel (regionale) archieven hun gedigitaliseerde foto’s van het web, hangende het hoger beroep dat Leiden aantekende.
Ook de collectieve beheersorganisatie van ‘beeldmakers’ Pictoright was niet onverdeeld gelukkig met de uitspraak. Ze had met Erfgoed Leiden in 2017 een digitaliseringsovereenkomst gesloten. Leiden mocht tegen een vast bedrag van 12.500 euro per jaar tot honderdduizend auteursrechtelijk beschermde foto’s digitaliseren en online openbaar maken. Na de uitspraak van de rechter schortte Leiden deze overeenkomst op.
Verjaring
In hoger beroep is nu bepaald dat op een tiental foto’s door verjaring geen auteursrecht meer rust. Het beroep dat Erfgoed Leiden doet op artikel 38 van de Auteurswet is terecht: de foto’s zijn als anoniem te kenschetsen omdat naar het oordeel van het Hof de fotograaf zich niet duidelijk kenbaar heeft gemaakt als maker. De verschuldigde vergoeding voor de overige foto’s is bovendien een stuk lager vastgesteld op iets meer dan 4 euro per foto in plaats van de in 2018 door de rechtbank vastgestelde 75 euro. Overigens roept het arrest in de analyse van jurist Annemarie Beunen (Koninklijke Bibliotheek) weer nieuwe vragen op over wanneer de maker nu precies anoniem is en dus wanneer de auteursrechtelijke bescherming vervalt (artikel 8 en 38 Auteurswet).
Wetswijziging
In zijn arrest gaat het Hof mee met het beroep dat Leiden doet op de EU-richtlijn van 2019 inzake Auteursrecht in de ‘Digital Single Market’, ook DSM-richtlijn genaamd (Richtlijn (EU) 2019/790). Deze richtlijn moet uiterlijk juni volgend jaar in het Nederlandse recht geïmplementeerd zijn. Op 11 mei zijn wetsvoorstel en memorie van toelichting (TK 2019-2020 nr. 35454-2 en -3) aan de Tweede Kamer gestuurd. Met deze wetswijziging wordt de positie van erfgoedinstellingen bij het digitaliseren en openbaar maken van cultureel erfgoed versterkt.
Artikel 44 staat het erfgoedinstellingen toe om werken die niet meer in de handel zijn (‘out of commerce’) te digitaliseren en openbaar te maken. Ze kunnen hiertoe met CBO’s als Pictoright overeenkomsten afsluiten, waarbij de CBO óók kan optreden namens makers die er niet bij zijn aangesloten (‘extended collective licensing’). Deze makers hebben wel het recht om hun werk te allen tijde terug te trekken (‘opt-out-regeling’).
Verweesde werken
Voor werken waarvan de rechthebbenden onbekend zijn biedt artikel 45 de mogelijkheid om de ‘extended collective licensing’ op verzoek van de CBO via een algemene maatregel van bestuur uit te breiden naar verweesde werken (‘orphan works’). Pictoright denkt hiervan graag gebruik te willen gaan maken, aldus directeur Vincent van den Eijnde. Zo krijgen makers een vergoeding voor hun werk, terwijl niet-commerciële organisaties als musea, archieven en bibliotheken tegen beperkte kosten beeldmateriaal op hun websites kunnen blijven tonen.
Frank Huysmans is bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de UvA en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.
Deze bijdrage komt uit IP #5/2020. Het gehele nummer kun je hier lezen.