Bij het vijftienjarige bestaan van InformatieProfessional wil de redactie niet alleen terugblikken maar ook vooruitkijken. Hoe ziet het vak eruit in 2027? En wat betekent dat voor ons vakblad? Een bloemlezing uit de reacties van lezers en auteurs.
Samenstelling door: Jos van Dijk
Cultural commons
Het groeiende netwerk van erfgoedbronnen zal volgens Johan Oomen leiden tot ‘een cultural commons waarin erfgoedcollecties op een revolutionair nieuwe wijze bestudeerd, gecontextualiseerd en gerepresenteerd worden. Het is de verwachting dat over vijftien jaar alle born-digital en gedigitaliseerde erfgoedbronnen aan elkaar verbonden zijn. Nieuwe vormen van mens-computerinteractie, mobiele toegang, de opmars van het sociale web en inzet van open-webstandaarden en open licenties zijn belangrijke pijlers van de innovatiegolf die nu gaande is. De plaats van de erfgoedinstellingen in de waardeketen van de informatievoorziening zal veranderen. Deze zal gebaseerd zijn op kernwaarden zoals kennis over de collectie, kennis over het managen van data en bovenal kennis over de specifieke wensen van gebruikers. Erfgoedinstellingen zullen zich richten op diensten die uniek zijn, bijvoorbeeld doordat ze specifieke community’s bijeenbrengen, gepersonaliseerde toegang en specialistische tools bieden of kennis extraheren uit gebruik van collecties. In deze context zullen publicaties als InformatieProfessional van onschatbare waarde zijn om trends in het vakgebied in een betekenisvolle context te kunnen duiden.’
Cultuurtempels
Bibliotheken bestaan niet meer in de huidige vorm in 2027, voorspelt Guy Jaegers. Er is geen behoefte meer aan bemiddelende instellingen omdat auteurs en uitgevers rechtstreeks in contact kunnen komen met consumenten en omgekeerd de informatievaardige nieuwe generatie alle benodigde informatie via internet kan vinden. Maar er komt wel iets nieuws voor in de plaats.
‘De nieuwe bibliotheek bestaat in 2027 nog wel als gebouw, als plek en ontmoetingsplaats voor sociale interactie, als vrijplaats voor filosofische debatten en als platform voor kruisbestuiving tussen kennis, cultuur, wetenschap en intellect. Dit alles gefaciliteerd door slechts een handjevol professionals-nieuwe-stijl, en natuurlijk gelardeerd met veel horeca. Deze nieuwe bibliotheek schurkt dicht aan tegen het museum, met bijzondere collecties, exposities en lezingencycli. Als hoeder van cultureel erfgoed, dat niet te vangen is in een digitale versie. Bibliotheken worden – samen met andere erfgoedinstellingen – een van de zeldzame plekken waar je de historische sensatie nog daadwerkelijk kunt ondergaan. Bibliotheken zijn dus de nieuwe cultuurtempels geworden, vergelijkbaar met de Stoa of het Mouseion uit de Griekse oudheid.’
Trechterfunctie
Marcel Oosterwijk ziet nog wel toekomst voor de bemiddelende rol van de informatieprofessional. Gezien de ‘Mount Everest aan tweets, comments en soundbites’ zal de ‘trechterfunctie van informatieprofessionals alleen maar groter worden en het evenwicht tussen losse flodders en gewogen informatie zal steeds wankeler zijn. Maar technieken om niet alleen contentproductie maar ook waarheidsvinding te crowdsourcen zijn in opkomst. Het is de taak van informatieprofessionals om zich die technieken eigen te maken en die van InformatieProfessional om dat proces te begeleiden en te versnellen als voorloper.
Toekomst is aan de techniek
Ook Klaas Jan Mollema wijst op het toenemende belang van techniek in het vakgebied van de informatieprofessional. ‘Kennis van de gebruiker, de inhoud van de collectie en de mogelijkheden van de voorzieningen staan nog steeds centraal. Alles is mogelijk, maar wat is haalbaar? Culturele instellingen zijn nu al bezig met die vraag. De onderwerpen op de DISH-erfgoedconferentie waren duidelijk: hoe kunnen we in een tijd van hevige bezuinigingen onze dienstverlening goedkoper maken? Dat gaat niet meer primair over de inhoud van de collectie, maar over de techniek: datawarehousing, linked data en koppelingen met bestaande community’s. Ik verwacht dat het vak (steeds) meer technische aspecten in zich krijgt. Alleen door te weten wat de techniek kan, is de informatiespecialist in staat om de dienstverlening rond informatie voor haar gebruikersgroep te optimaliseren. Het vakblad InformatieProfessional kan hierin een informerende rol spelen, maar vooral aan de hand van best practices demonstreren wat werkt.’
A whole new mind
‘De ontwikkelingen in de technologie gaan dusdanig snel dat het lastig is om voorspellingen te doen over de staat van het vak vijf jaar van nu. Zo bezien is vijftien jaar vooruitkijken bijna onmogelijk. Desondanks is het aardig om te mijmeren,’ schrijft Edwin Mijnsbergen.
‘In 2027 is de genetwerkte samenleving tot volle wasdom gekomen. Alle apparaten in huis zijn met elkaar en met het web verbonden. Ze worden aangestuurd door de iris- en spraakgestuurde polsinterfaces die iedereen inmiddels heeft. Die interfaces lijken nog maar in weinig op de horloges van nu: het zijn apparaatjes die veel functies in zich verenigen: kleine projectoren van hologrammen en 3D-informatie, razendsnelle netwerkhubs, lifelogsystemen om ervaringen automatisch te delen met het net en uiteraard ook vervangers van (betaal)pasjes, sleutels, geld en boeken. Het internet is onderverdeeld in zeven digitale continenten om het toezicht door digitale overheidsagenten te vereenvoudigen. Daar staat de ultieme personalisering tegenover. Informatie zoeken is alleen nog nodig als je er nog nooit mee te maken hebt gehad; alle andere data zijn al opgeslagen in je lifelog. Voor de consumptie van externe informatie en infotainment betaalt iedere burger een vast bedrag aan mediabelasting, op basis van eerder gemaakte pakketkeuzes. Piraterij is zinloos geworden omdat alles al betaald is. De oude rol van de informatieprofessional is ook geautomatiseerd. Succesvolle vakgenoten hebben de switch gemaakt van informatiebemiddelaar naar conceptontwikkelaar. Zij hangen het oude gedachtegoed van Daniel Pinks klassieker A whole new mind aan, en richten zich alleen nog op de pijlers ontwerp, verhaal, compositie, empathie en betekenis: die elementen van informatie die nog niet zijn geautomatiseerd. Het vakblad InformatieProfessional bestaat in 2027 nog steeds, zij het vooral als 3D-database. IP richt zich bijna volledig op de genoemde pijlers, want de behoefte aan duiding van de menselijke kant van data is groot.’
Innovatieprofessional
De informatieprofessional die verzamelt, selecteert en presenteert past volgens Jacqueline Krans niet meer bij de nieuwe generatie. ‘We hebben de opkomst van de pc en het internet voor thuisgebruik meegemaakt en Google is onze beste vriend. Stel ons een willekeurige vraag en binnen enkele seconden vertellen wij je het antwoord via onze s m a r t p h o n e . Naast (aankomend) informatieprofessional ben ik grafisch ontwerper en de pest met dat vak is dat iedereen tegenwoordig de benodigde software kan leren gebruiken en zich ontwerper kan noemen. Deze “zolderkamerontwerpers” vind je in meer vakken, zoals fotografie en film en ik vrees dat ze binnen vijftien jaar ook zullen concurreren met ons informatieprofessionals. Willen we dus over vijftien jaar nog ons vak kunnen uitoefenen, dan denk ik dat we ons moeten transformeren tot innovatieprofessionals, zodat we de “zolderkamerontwerpers” altijd een stapje voor zijn.’
Vrije markt
Bernadette de Lange voorspelt voor het vakgebied een verschuiving vanuit het publieke domein naar de vrije markt. ‘Met dominantie van online en cloud-gedreven contentdistributiemodellen in het verschiet is, nog afgezien van de vraag hoe het winnende businessmodel eruit gaat zien, het gesteggel over wat wel en wat niet mag met content, klant- en privacygevoelige informatie, verre van verstomd. Genoeg stof tot nadenken voor heel veel, digitaal uitgegeven, artikelen dus.’
Selecteren, contextualiseren en verbinden
In de archiefwereld zullen we volgens Wouter Daemen over vijftien jaar de klassieke taken van de informatieprofessional nog wel terugvinden. ‘De kerntaken van archiefinstellingen – bewaren, beschrijven en beschikbaar stellen – blijven overeind. De invulling is echter sterk aan verandering onderhevig. De grootste uitdaging ligt in het leggen en beschrijven van verbindingen tussen verschillende collecties, zowel binnen als buiten de muren van de eigen instelling. Initiatieven als Open Cultuur Data zijn veelbelovend om hergebruik te faciliteren en derden te laten putten uit de rijke datasets. Daar waar nodig kan de informatieprofessional een sleutelrol spelen in het selecteren, contextualiseren en verbinden van de veelheid aan digitale informatie. InformatieProfessional blijft hoop ik een verbindende schakel tussen nieuwe ontwikkelingen, het werkveld en de verschillende terreinen waarop de informatieprofessional actief is. Over de vorm durf ik niet te speculeren, maar als er dan toch iets bij het oude mag blijven: doe dan maar gewoon lekker “ouderwets” op papier.’
Kritische wegwijzers
De veranderingen in hoger-onderwijsbibliotheken komen niet uit de lucht vallen, schrijft Wilma van den Brink. ‘De technische vooruitgang heeft vanaf de vijftiende eeuw enerzijds geleid tot een grotere verspreiding van informatie over een breed publiek, anderzijds heeft het toegenomen aanbod ook geresulteerd in een gevoel van informatie-overload, de drang om te ordenen en het verlangen naar een kritische wegwijzer. Met de komst van de digitalisering nemen de vormen van het informatieaanbod toe. Behalve colleges in de collegezaal worden webcolleges, interactieve games, (open access) epublicaties en augmented-realitytechnieken gebruikt in het onderwijs. Om de vindbaarheid te garanderen, moet het goed ontsloten worden en daar kunnen de bibliotheken een belangrijke rol in spelen. De ordening vindt niet alleen plaats door een goede ontsluiting, maar ook door informatiespecialisten die kritische wegwijzers blijven voor studenten en docenten. Hoewel de omgeving van de informatiespecialist gaat verhuizen van de offline naar de online wereld, geloof ik dat de kern van de werkzaamheden hetzelfde blijft als de afgelopen eeuwen: ontsluiten van informatie en advies bieden bij het vinden ervan. Hoe deze processen in de praktijk gaan verlopen, zullen we net als afgelopen jaren ongetwijfeld lezen in InformatieProfessional.’
Van buzz naar business
‘Tegenwoordig zijn ook de bibliotheken massaal te vinden op het sociale web,’ schrijft Leen Liefsoens. ‘En door de exponentiële groei van content zijn termen als curation, semantisch, verrijking en transliteracy buzzwoorden geworden in de informatiewereld. Hierbij draait het om het geven van betekenis, verbanden leggen en netwerken binnen een multimediale en dynamische informatiewereld. In de komende vijftien jaar zal deze buzz worden omgezet in business en onderdeel worden van de basisproducten en -diensten.’ Voor de informatieprofessional betekent dit geen verandering in de ‘basisbeginselen en -taken, maar wel in de vorm van de informatie en de vorm waarin we deze taken uitvoeren’. Het vakblad kan daarbij helpen.
‘InformatieProfessional kan voorkomen dat informatieprofessionals net als gewone mensen door de informatie-overload en personalisering van het web op informatie-eilandjes terecht komen. Blijf onze blik verruimen en onze nieuwsgierigheid voeden.’
Wij doen ons best!
Deze bijdrage komt uit IP nr. 4 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen